Van de gadgetcommissie, februari 2024

Klimaatkast zelf bouwen

De gadget commissie is reeds met een aantal onderwerpen  bezig en voor zelfbouw van een klimaatkast lopen er 2 trajecten. De eerste is volledige zelfbouw met behulp van losse componenten, zoals isolatie platen, koeler(s), verwarming, bedrading, thermostaat/sturing, enz. Dat eerste traject is nog ‘ongoing’ vanwege regeltechnische kwesties, dus nieuws daarover volgt later.

Veelgebruikt type gistvat

Het tweede traject is eenvoudiger, zelf bouwen van een klimaatkast op basis van een bestaande koelkast en daarover gaat dit artikel. Uit de ledenenquête is gebleken dat ⅔ van de respondenten aangaf dat men dat interessant vindt en dat daar behoefte aan is. Goede klimaatregeling is tenslotte essentieel voor het maken van lekker bier.

Vereisten van een klimaatkast

Moet kunnen koelen en verwarmen en er moet een gistvat in passen of (daarna) een mandfles. Of 2 boven elkaar bij brouw van iets grotere batches. Uitgegaan is van een veelgebruikt plastic gistvat zoals te zien is in de afbeelding, met een waterslot erbovenop gemonteerd dat moet kunnen ‘dansen’. Afmeting nodig voor een 30 liter gistvat met waterslot erop is dan minimaal 45 cm breed (incl. handvatten) en 50 cm hoog. Uiteraard zijn er ook andere gistvaten, maar deze dient als voorbeeld en een ieder moet naar zijn eigen situatie maar afmetingen omrekenen naar het gebruikte formaat gistvat en mandfles.

Zo'n gistvat gaat ongeveer halfvol om kopruimte te hebben voor de gisting en daar komt dan bijvoorbeeld 15 liter wort uit. Dus is er als voorbeeld uitgegaan van een mandfles van 15 liter, met ook daarbovenop een waterslot. Maar dat komt totaal uit op een hoogte van 60 cm! Dus hoger dan een gistvat!! Dat zou betekenen dat er een hoogte in de klimaatkast nodig is voor een mandfles van 60 cm hoog. Maar als dat nodig is, kan met een slang in een flesje ernaast dat weer teruggebracht worden naar 50 cm, want de mandfles zelf is 45 cm hoog. In feite knutsel je zo zelf een waterslot in elkaar. Zie de afbeeldingen.

Kop van mandfles met 15 cm waterslot	Mandfles met zelf gemaakt waterslot ernaast	Mandfles kop met rubber stop en hard plastic bochtje

Er zijn ook harde plastic buisjes (en haakse ‘knietjes’) te verkrijgen zodat de slang in de rubber dop bovenin niet kan knikken. Een ieder is handig genoeg om zelf e.e.a. in elkaar te zetten. Zie afbeelding van zo'n bochtje. Een hulpstukje in de vorm van een haaks knietje valt overigens nog ‘platter’ uit bovenop de rubber stop.

• Aan het eind van dit artikel volgt overigens ook nog een beschrijving van een andere klimaatkast variant.

Koelkasten

Wat betreft koelkasten: uiteraard is een vriesvak niet nodig en die koelkasten zijn als tafelmodel redelijk voordelig nieuw te koop, maar let wel op de binnenmaten. In dit geval is het waarschijnlijk niet aan te raden om een tweedehandsje om te gaan bouwen voor 1 gistvat. Kan wel natuurlijk, als je er passend één vindt of al toevallig hebt.

Verder is een tweedehands koelkast prima, als die maar koelen kan. Want bij gebruik als klimaatkast draait die koeling toch niet constant en al is het een beetje een stroomvreter, is dat geen ramp. Scheelt uiteraard wel in de aanschaf, als je er althans één vindt met de  goede binnenafmetingen.

Ook zijn er tegenwoordig modulerende koelkasten te koop. Die functie heb je zeker niet nodig, want je maakt alleen gebruik van de koelfunctie als de temperatuur oploopt in een klimaatkast. De gewenste temperatuur wordt al aangestuurd door een externe thermostaat – waarover later – en dus staat die kast niet continu te koelen. Die externe aan/uit regeling volstaat, maar zit er al een modulatieregeling in de koelkast ingebouwd, is dat niet erg.

In het voorbeeld hieronder wordt uitgegaan van een klimaatkast voor 2 gistvaten en 2 mandflessen. Misschien is die extra ruimte wel handig, ook als je maar 1 gistvat en mandfles hebt. Stel je voor dat je flessen in de carbonisatie hebt staan en al wilt starten met vergisten van de volgende batch. No problem toch? Ruimte die je hebt vult zichzelf vanzelf op en je bent dan ook al toegerust op uitbreiding van je brouwliters in de toekomst.

Twee gistvaten voorbeeld

Dus een koelkast zonder vriesvak met binnenruimte van minimaal 45 x 45 cm en 1 m hoogte boven de groentelade (en achterliggende koelmotor) is vereist. Of 1 meter 20 hoog indien er 2 mandflessen met waterslot erbovenop in moeten. Met – bij voorkeur – halverhoogte op 50 cm (of resp. 60 cm) schuifsleufjes voor een tussenrekje en ook een rekje onderin, boven de ruimte van groentelade en motor. Maar zelf halverwege een paar alu rails maken voor een rekje is evt. ook te doen met zelftappers o.i.d.

Groentelade verwijderen, want daar komt het thermo element. Kan een verwarmingsrups zijn van 25 cm (of 50 cm als die erin past) of een Lighthouse ecoheat. Kost € 29,90 bij www.hobbybrouwen.nl. Zie foto van klimaatkast bij brouwerij De 7 Deugden in Amsterdam als voorbeeld.

• Hoewel die houten plaat veel te dicht is voor voldoende ventilatie. Zeker als je die vol zet met spullen (flessen, gistvat of mandfles). Vooraan bij de deur zit weer wel luchtruimte.
• Voor betere warmteverdeling kan er een opengeknipt groenteblik om het thermo-element geplaatst worden. Of ventilatie op enigerlei wijze toevoegen, zie ook daarvoor verderop.
• Het groene apparaat onderin is een Lighthouse ecoheat verwarmings element.

Detail van de klimaatkast bij De 7 Deugden

Een lamp die warmte geeft kan ook, maar dan komt er een lichtkwestie bij. En licht (ook lamplicht) is schadelijk voor bier. Zie verderop daarover meer.
 
Nog een andere optie is een verwarmingslint, te bestellen in de ‘tuinwinkel’ van de website www.tuinadvies.nl . Dit wordt door hobbytuinders gebruikt om plantjes vorstvrij te houden, is vochtbestendig en is er in diverse lengtes en sterktes. Voor een tafelmodel koelkast voldoet een 20 Watt uitvoering. Voor een grotere kast is er ook een 50 Watt uitvoering. Om de kabel ‘spaghetti’ zigzag te fixeren zijn er plakzadels bij de Gamma of andere bouwmarkt te koop. Zie voorbeeld van bevestiging met die kabelzadeltjes in de foto. 
 

Kabel vastgezet met plakzadels

Voorkomen moet worden dat een verwarmingselement te zwaar uitgevoerd is om temperatuur‘pendelen’ te voorkomen. Idealiter is een smalle regelband voor een stabiele temperatuur.

*De vraag is of een kleine (reis)föhn ook kan werken. Die ventileert ook gelijk de warmte door de kast en regelt directer omdat hij mogelijk na-ijlen van een thermo element bij uitschakelen voorkomt.  Maar hoe die te bevestigen onderin de kast? Los laten liggen kan niet, de föhn blaast zichzelf dan van zijn plek. 

Foto van klimaatkast bij De 7 Deugden met temperatuur sensor. Hier is duidelijk te zien dat ventilatie door de plaat onvoldoende is met een plaat vol met flessen! Maar vóór de plaat is ventilatie dus wel mogelijk. Waarschijnlijk is een stevig open spijlenrekje toch wel beter. Kwestie van uitproberen. Een houten plaat heeft mogelijk wel meer draagvermogen.

Tip: een computerventilator (met trafo) bij een vast bevestigd thermo-element voor luchtbeweging erbij kan uiteraard ook. En die maakt de regeling directer, dus effectiever.

Thermostaat 

Bij de flessen is de meetsensor te zien van de Inkbird klimaatregelaar. Dit is de thermostaat die koeling dan wel verwarming aanstuurt door spanning in (en uit) te schakelen op één van de twee.

Foto van Inkbird bij de D7D brouwerij, opgehangen buiten de kast.

Er zijn diverse types Inkbird regelaars. De ITC 308 versie is de eenvoudige, met aansturing door 1 ruimtesensor, van de 2 stopcontacten voor koelen (de koelkast zelf dus) en voor de verwarming van een thermo element (of eventueel een föhn). Ook verkrijgbaar in een versie met WiFi verbinding.

De ITC 310 versie heeft een sensor die je in het vergistingsvat kunt plaatsen m.b.v. een Thermowell. Maar is dit nodig en wil je dit wel? Om reden van infectierisico en controle van je waterslot laat je een gistvat bij voorkeur dicht. En er liefst geen rommel in, zoals een meetpunt o.i.d.

Een ruimtesensor kun je met een schuimplastic isolatieblok (of grote geel/groene pannenschuurspons)  op de buitenwand van het gistvat plakken voor meting van de gistvattemperatuur.

Zo dus: En dit strak tegen de wand van het gistvat plakken met ducttape. Dit is een meetsensor  met aansluitkabel van een digitale module. Maar een losse thermometer kan ook, zie foto hiernaast.	Of zo dus: Met een losse thermometer Opm.: Ook de Inkbird - ITC 310 is er trouwens in een versie met WiFi verbinding

Voor info over Inkbird types:     https://eu.inkbird.com/collections/smart-controllers

• Tip : Voordelig verkrijgbaar bij Aliexpress

Om het snoer van een thermo-element en een (dunner) snoertje van de sensor (temp. voeler) van de Inkbird in de kast door te voeren moeten er 2 gaten in de zijwand van de koelkast worden geboord. Normaal gesproken zitten daar geen leidingen van de kast zelf. Maar check dat wel even bij de leverancier. Je weet maar nooit … Doorvoergaten na installatie wel even afkitten tegen vocht, stof e.d. Of met passende (schuim-)rubber afdichtringen dichtpersen. Stukje tochtband o.i.d. werkt ook.

• Eventueel kan ook gebruik gemaakt worden van het condensafvoergaatje achterin om kabels door te voeren. Is een ‘omweg’ en vereist langere snoeren. Maar je hoeft niet te boren, dus je maakt geen schade aan de kast. Nadeel is wel dat de condens door de snoeren misschien niet goed meer weg kan als je met de kast gaat koelen.

Bij het toepassen van een lamp als verwarmingselement wel oppassen voor het eventuele licht. Dat is mogelijk een schadelijk neveneffect voor bier, probeer dus het licht af te schermen. Ook daarvoor kan er een opengeknipt groenteblik omheen geplaatst worden.

En dan de elegante oplossing …

Wel een duurdere bouwwijze d.m.v. een horecakoelkast met glazen deur.

• Bron is een artikel van Ben Jacobs in het clubblad van oktober 2023
• Link: https://www.twortwat.nl/per.auteur?article_id=1697028694
• Aan Ben om nadere informatie gevraagd via de mail

Het mailantwoord van Ben

* Koelkast info verkregen van 't Wort Wat! lid Jan-Willem Fukkink van de Leidse Brouwerij, ook omtrent de bouwwijze en leveranciers.

Verder gebruik ik een terrariumlamp onder in de koelkast met een blik eromheen, ter bescherming van de kast tegen de warmte en zit daarnaast een fan/koeler uit een computer (weet niet of dat nodig is, maar ja, het verspreidt de warmte wel). De elektra voor de lamp gaat door het gat voor afvoer van condensvocht achterin de koelkast.

Tot zover de informatie in de mail van Ben Jacobs.

Een fraaie klimaatkastvariant, ziet er prachtig uit, maar wel met een bijbehorend prijskaartje. En wat opvalt is de temperatuurmeter die ook hier met een spanbandje en isolatie tegen de buitenwand van de gistketel bevestigd is.

Tot besluit

Dit artikel is bedoeld ter verstrekking van vrijblijvende informatie en door de commissie uitsluitend samengesteld als leidraad  met diverse varianten voor de bouw van een multi-functionele klimaatkast. Met al die varianten en de keuze tussen diverse formaten koelkasten, zowel nieuw alsook tweedehands is het voor ons ondoenlijk om met een kostenraming te komen. We kunnen niet in andermans portemonnee kijken. Aan u de keus, wat laat het budget toe? En hoeveel ruimte heeft u in huis (of in de schuur of garage) voor een kast?

Hopelijk bieden dit verhaal en de foto's voldoende handvatten en aanwijzingen om voor uzelf hier een ‘custom made’ versie van een kast mee te maken. Maar heeft u toch nog vragen, kunt u zich uiteraard wenden tot de gadgetcommissie.

En alleen voor leden: Wie dit artikel in Word wil hebben om zelf op te slaan verzoeken we op de website naar het smoelenboek te gaan voor het e-mailadres van Peter van den Bosch, auteur namens de commissie van dit verhaal.

En tot slot is het hier toepasselijk om de Brewdog brouwerij te citeren: “United we stand for better beer” !!

Veel bouwplezier! En dan veel brouwplezier!