Terug naar overzicht

Trappisten en hun tegenwinds ontstaan

tww oktober 2011

Door Hans Warning

Al lezend in het boek over de trappisten van Jef van der Steen, bekroop me de vraag of het bier der trappisten zijn glorietijden kon beleven dankzij of juist ondanks de Nederlanders. Kijk je alleen naar de huidige tijd, dan zullen de vele dorstige kelen in Nederland vast bijgedragen hebben aan het succes van de trappisten en hun bier. Maar hoe zat dat eerder?

Wie Trappisten zegt, heeft het eigenlijk over Cisterciënzers van de strikte observantie. De naam trappist verwijst overigens naar de abdij La Trappe gelegen nabij het dorp Soligny/Orne in Frankrijk. Dit klooster sluit zich in 1147 aan bij de cisterciënzer orde. In het jaar 1664 wordt een Armand Jean de Bouthiller de Rancé abt in dit klooster om er orde op zaken te stellen. Wat er precies aan de knikker was wordt niet vermeld, maar er waren op dat moment nog maar 6 monniken in het klooster. De veranderingen die hij doorvoert houden een terugkeer in naar de oorspronkelijke idealen van de orde, de strikte observantie (observare = latijn voor het naleven van de regels). Hij laat zijn monniken sober omgaan met slaap en voedsel. Hun dieet is lacto-vegetarisch, dus geen vlees maar wel zuivel en niet in uitbundige hoeveelheden. Als drank is alleen zuiver water toegestaan. Deze regel overleeft niet lang want reeds in 1667, drie jaar later dus al, versoepelt hij deze regel en laat toe dat men de drank van de streek drinkt als het water ondrinkbaar is. Denk hierbij aan cider of aan bier. Water was in die tijd snel een probleem qua hygiëne dus de gedachte aan zuiver water was vooral een gevalletje van “studeerkamer geleerdheid” zullen we maar zeggen. Echter we hebben het nog steeds over Frankrijk, tot aan de Franse Revolutie waren er geen trappisten in België.

Geschiedenisles

Dan nu even een opfriscursus geschiedenis betreffende het ontstaan van het vaderland.

Op 14 juli 1789 loopt in Parijs een ongeoorloofde samenscholing een tikje uit de hand, wordt de Bastille bestormd, de adel onder de guillotine gelegd en het land op zijn kop gezet. Zeg maar, wilderiaanse hervormingen van een wat onbesuisde aard. De Nationale Vergadering die vanaf dat moment Frankrijk feitelijk regeert, schaft reeds in 1790 alle religieuze ordes af en nationaliseerde het kerkelijke grondbezit om de staatsfinanciën op orde te kunnen brengen. Die revolutionairen hielden niet van kloosters en zo. In tegenstelling tot hun evenknieën in onze huidige tijd, hielden ze waarschijnlijk niet van en pintje. Als de Fransen in 1794 de Oostenrijkers die dan over de Zuidelijke Nederlanden heersen verslaan, wordt wat nu België is bij Frankrijk gevoegd. Ook hier worden alle ordes en broederschappen afgeschaft en moeten alle kloosters, priorijen, abdijen, etc. de deuren sluiten. De bezittingen worden genationaliseerd. Slechts een paar blijven, meestal in de illegaliteit, bestaan.

Napoleon houdt het uit tot 1814 en wordt dan verbannen naar Elba. Ondertussen heeft hij zijn broer Lodewijk Napoleon in de gehele Nederlanden nog de achternaam laten invoeren zodat belastingen wat makkelijker te heffen werden. Jaap Havveniks was makkelijker terug te vinden in het bevolkingsregister dan Jaap Janszoon. Daar waren er namelijk een heleboel van.

Maar goed, Napoleon bleek niet voor één gat te vangen of beter gezegd op één eiland vast te houden, en verschijnt in 1815 terug aan het firmament. Samen met een leger van 125.000 man neemt hij het op de geallieerden onder leiding van Wellington. Met Napoleon loopt het niet goed af, hij vindt letterlijk en figuurlijk zijn Waterloo. Permanente exit voor de kleine fransman. Wat volgt is het congres van Wenen in 1815. Hier worden door de geallieerden de grenzen van het tijdperk na Napoleon vastgesteld en ontstaat het Koninkrijk der Nederlanden met de Zuidelijke Nederlanden (het huidige België). Willem Frederik van Oranje Nassau mag het nieuwe koninkrijk leiden en wordt Koning Willem I, de over-over-overgrootvader van Trix.

Maar met de komst van de Nederlanders raakten de monniken van de regen in de drup. Die Noord-Nederlandse Oranjes waren protestant en hielden niet zo van katholieken en hun gewoontes. Een karige wijndrinker vast, die Willem nr.1. Nooit een goede pint leren drinken. Dat noem je nu een gebrekkige opvoeding. Freud had hem waarschijnlijk een ongeneselijke neuroot gevonden, en terecht ! Maar goed, ik zal me verder inhouden.

België

Willem en consorten deelden de kloosters in drie categoriën; ziekenzorg, onderwijs en beschouwend leven. Vanaf 1818 mocht de laatste categorie geen novicen meer opnemen en eeuwig beloften meer afleggen. Een probleem, want de door onze smaakpapillen zo gewaardeerde Trappisten behoorden nu juist tot deze tot uitsterven gedoemde categorie. Waarschijnlijk deelden onze dan nog zuidelijke landgenoten de ontzetting die je bij deze gedachte bekruipt. In de tweede helft van 1830 gaan ze naar een toneelstuk met de naam: “De Stomme van Portici” en raken helemaal van de kook. Ze gaan die betweterige kaaskoppen te lijf en gooien ze de Zuidelijke Nederlanden uit. Van Speyck stribbelt in de Antwerpse haven nog even tegen, maar stemt uiteindelijk met een knallend vuurwerk in met de afscheiding. België is geboren! Biertechnisch gezien een heugelijk feit.

Kloosterleven

Nog even weer een stapje terug naar de tijd vlak na de Franse revolutie.

De abt van het klooster in La Trappe, Dom Augustin de Lestrange moet in deze voor de kloosters vijandige tijd vluchten uit La Trappe en keert na het vertrek van Napoleon weer terug in het klooster van La Trappe. Deze de Lestrange is een nogal steile katholiek. De regels van de eerder genoemde de Rancé gingen hem niet ver genoeg, het moest strenger. Geen drank van de streek, maar zuiver water. Nu moet zijn klooster populair geweest zijn, want al gauw was het meer dan vol en zond hij groepjes monniken uit om elders nieuwe kloosters te beginnen. Zo komen de Trappisten in België terecht, onder andere in Westmalle en Westvleteren. In 1827 sterft de strenge baas en heeft dan de pech dat de molens in Rome ook toen al langzaam draaiden. Zijn strenge uitleg van de regels wordt niet erkend en in 1836 wordt bepaald dat de regels zoals vastgelegd door de Rancé zullen gelden binnen de orde der Cisterciënzers der Strikte Observantie. Een pint mocht weer gedronken worden. Nu geef ik die knakkers in Rome niet snel een compliment, maar hier is het toch wel op zijn plaats. Een goede beslissing en een vooruitziende blik! Vast clericalen die wel eens iets anders dan die eeuwige wijn wilden drinken.

Brouwerij

In Westmalle draalt men vervolgens niet al te lang en begint men in hetzelfde jaar (1836) met de bouw van de eerste brouwerij. Eenmaal klaar werd natuurlijk de vraag actueel wie de roerstok moest gaan hanteren. Ene Albericus Kemp was in een vorig leven brouwersgast en kuiper geweest en ene Bonaventura Hermans was in een vorig leven apotheker en kruidendokter geweest. De eerste was vooral bekend met het werk in de brouwerij, de tweede had naar die tijd gemeten verstand van gezondheidszaken. Bier werd in die dagen vooral als gezondheidsdrank gezien. Saillant detail: beide heren waren Nederlanders. Welnu, de heren sloegen aan het brouwen, bepaald niet zonder succes en de rest is geschiedenis.

Aldus mag gesteld worden dat het ontstaan van de door ons zo gewaardeerde trappistenbieren een aparte geschiedenis kent. Het kloosterleven werd door de Franse Revolutie gedecimeerd en vervolgens kreeg het van Napoleon nog een extra zetje in de verkeerde richting. Willem I doet ook nog een duit in het zakje om het paapse zuiden eens lekker dwars te zitten. Een enkele vasthoudende en strak in de leer zijnde monnik blijft volhouden en heeft zelfs zoveel succes dat hij monniken de ware kloosterleer laat verbreiden. Zo komt België uiteindelijk aan zijn Trappisten en hun bier. Sailliant daarbij is dat de monnik in kwestie, De Lestrange, de consumptie van andere drank dan zuiver water niet toestond. Maar juist aan deze waterminnende en strak in de pij stekende fransman, hebben we te danken dat Trappisten in België terecht komen en zich uiteindelijk gaan bekwamen in de productie van de “gezondheidsdrank” bij uitstek, bier! Dus dankzij Rome en een geheelonthouder zijn wij de biebrouwende kloosterlingen gaan verafgoden. Over succesvol zendingswerk gesproken (al heet dat bij de katholieken missie, geloof ik).

Tot zover de geschiedenisles, biertje?

Terug naar overzicht