Een van de meest financieel lucratieve facetten van hobbybrouwen is het zoveel mogelijk zelf maken van je eigen uitrusting. Zelfbouw is vaak goedkoper dan wat in de winkel verkrijgbaar is en kan op zo’n manier uitgevoerd worden dat het gebruik ervan beter aansluit op jouw manier van werken dan een commercieel verkrijgbaar exemplaar. In ieder geval geeft zelfbouw veel voldoening. Daarnaast levert het een mooi stukje gespreksstof op voor clubavonden en gezamenlijke brouwdagen.

Een stukje gereedschap wat eigenlijk bij geen enkele serieuze amateurbrouwer mag ontbreken is een magnetische roerplaat. Afhankelijk van je vindingrijkheid kan een roerplaat opgebouwd worden uit allerhande gerecycled materiaal. In een paar uurtjes heb je zo voor weinig geld een aanvulling op je brouwspulletjes. Om het makkelijk te maken heb ik voor de clubleden een bouwpakket samengesteld met alle benodigde materialen. Alleen het kastje er omheen mag men naar eigen inzicht uitvoeren.

Waarom een roerplaat?

Een roerplaat is een onmisbaar apparaat bij het maken van een giststarter. Een giststarter is dé manier om een geringe hoeveelheid gist te vermeerderen tot een hoeveelheid die voldoende is om je wort goed te vergisten. In een starter kan het kleine beetje gist uit een buisje van de gistbank van de vereniging toegevoegd worden aan wat wort, zodat de hoeveelheid gist toeneemt. Voldoende en gezonde gist is van belang voor een snelle en goede vergisting omdat de kans op bacteriële infectie wordt verminderd en ongewenste geur en smaakjes in je bier worden voorkomen.

Door het gebruik van een roerplaat gaat het opkweken van de gist vele malen sneller dan in een starter die af en toe eens met de hand geschud wordt. De gist blijft op een roerplaat continu in beweging zodat de gist goed bij de suikers in het wort kan. Ook de opname van zuurstof en het uitscheiden van kooldioxide gaat sneller. Het gebruik van een roerplaat voor een giststarter verhoogt dus de gistcel reproductie.

Hoe werkt het?

Een van de belangrijkste onderdelen is een ventilator, welke in dit geval niet gebruikt wordt voor koeling maar als een goedkope motor. Op de ventilatormotor worden magneetjes gelijmd en het geheel wordt in een kastje gemonteerd. Een Erlenmeyer met roervlo plaatsen we er boven op. Als we de ventilator aanzetten draait de magneet die er op gelijmd zit in het rond en neemt de roervlo in de Erlenmeyer mee als gevolg van de magnetische aantrekkingskracht. De roervlo brengt op zijn beurt de giststarter in beweging, waardoor de gistcellen in suspensie blijven.

De ventilator heeft helaas slechts twee standen: aan of uit. Wanneer hij aan is draait hij sneller dan noodzakelijk. Het idee van de roerplaat is de gistcellen in beweging houden. Het is niet noodzakelijk om ze grote g-krachten te laten ondergaan ;-). Door het toevoegen van een stukje elektronica kunnen we door middel van een draaiknop de snelheid van de ventilator regelen.

Het bouwpakket

Alle benodigde onderdelen voor het maken van en magnetische roerplaat zitten in het bouwpakket dat bestaat uit:

• 12Volt computer ventilator als aandrijfmotor
• 2 stuks Neodynium magneten
• Netspanningadapter 12Volt
• Chassisdeel met voorgemonteerde bedrading
• Printplaatje met de spanningsregelaar
• Knop

Niet in het bouwpakket zit de behuizing voor het geheel. Bijna elk houten of kunststof kastje dat groot genoeg is voor de ventilator en elektronica is goed. De elektronicadetailhandel kan kunststof kastjes leveren. Deze zijn vaak aan de prijzige kant. Een houten sigarendoos kost je niets. Gebruik je fantasie. Zelfs een goedkoop vurenhouten kistje ziet er fantastisch uit met een kleurtje en een paar lagen lak. Zelf heb ik de behuizing gemaakt van geschaafd vuren latjes van 18x44mm met een plaatje kunststof als bodem en deksel.

Verder is er om met de magneet roerplaat aan de slag te kunnen gaan nog een magneetroerstaafje (roervlo) en een erlenmeyer met een inhoud van minstens 2 liter benodigd. Beide zijn in diverse uitvoeringen verkrijgbaar bij http://www.labstuff.nl/. De erlenmeyerkolf is ook te koop bij Brouwmarkt in Almere.

Bouwinstructies

De behuizing kan, als gezegd, van alles zijn, zolang de zijde waar de Erlenmeyer op geplaatst wordt maar niet van metaal is. De ronddraaiende magneten zullen in het metaal een wervelstroom opwekken waardoor een goede werking verstoord wordt. In deze bouwbeschrijving ga ik ervan uit dat het kastje gemaakt wordt van vurenhouten latjes van 18x44mm. De afmetingen kan je zelf bepalen en is afhankelijk van de maat van de gebruikte ventilator en de benodigde ruimte voor de elektronica.

• Zaag vier latjes die de voor-, achter- en zijkanten van het kastje moeten gaan vormen.
• In het latje dat het frontje wordt boor je een gat van 10mm op de positie waar jij de draaiknop wilt hebben. Het printplaatje kan met behulp van een paar houtschroefjes en afstandsbusjes hier achter gemonteerd worden, zodat de as van de potmeter door het frontje steekt.
• Boor een gat van 15mm voor de montage van het chassisdeel voor de aansluiting van de netadapter in het latje van de achterzijde. Zet het chassisdeel vast met twee houtschroefjes.
• Zet de voor-, achter en zijkanten aan elkaar met behulp van een paar houtschroeven.
• Sluit de draden van het chassisdeel aan op de connector X1 van het printje. De polariteit maakt in dit geval niet uit.
• Bevestig met dubbelzijdig klevend tape de magneten op de ventilatormotor. De ene magneet met de noordpool en de andere met de zuidpool naar boven. Zorg hierbij ervoor dat het geheel netjes in balans is. Het magnetisch veld van de magneetjes kan de werking van de motor beïnvloeden. Dit kan verminderd worden door onder de magneetjes een stripje ijzer te plaatsen zodat het magnetisch veld door het ijzer geleid wordt. Per saldo zal de werking van de magneten dan ook toenemen waardoor de roervlo makkelijker meedraait.
• Bevestig de ventilator ongeveer in het midden van de bodemplaat van het kastje met het draaiende deel van de motor naar boven, zodanig dat de ventilator met de daarop bevestigde magneten zich net onder het deksel bevinden. Het geheel moet vrij kunnen draaien.
• Sluit de ventilator aan op connector X2. Hier is de polariteit wel van belang. De tekstopdruk bij de connector vermeldt + en -. De rode draad komt op de + en de blauwe of zwarte draad op de -. (Sommige ventilatoren hebben nog een derde gele draad. De gele wordt dan niet gebruikt).
• Maak de bodemplaat vast.
• Knip met een zijkniptang de kunststof as van de potmeter af op de juiste lengte zodat de knop gemonteerd kan worden.

Voor dat de bovenplaat vastgezet wordt kan de roerplaat getest worden. Sluit de netadapter aan en steek de adapter in het stopcontact. Draai aan de knop om te controleren of de snelheid geregeld kan worden. Vervolgens het kastje dichtmaken en je bent klaar voor het vermeerderen van je gist.

De roerplaat in het gebruik

Hoe je moet beginnen met een giststarter vind je op de website van ’t Wort Wat bij Commissies > Gistbank. Zorg ervoor dat je erlenmeyer en roervlo steriel zijn. Steriliseer je magnetische roervlo nooit door hem te koken. Boven de 80 °C kan de roervlo zijn magnetische eigenschappen definitief verliezen. Doe de starter samen met de roervlo in de Erlenmeyer en sluit de opening af met watten zodat zuurstof doorgelaten wordt. Plaats de Erlenmeyer op de roerplaat en check of de roervlo “pakt” met de magneten van de roerplaat. Zet vervolgens de roerplaat aan en voer langzaam de snelheid op. Het wort komt in beweging en er zal een vortex ontstaan. Wanneer de snelheid te hoog is kan een te grote vortex de roervlo wegslaan. Dus snelheid niet te hoog! Het gaat erom dat het wort in beweging blijft. Het beste kan je het spulletje eerst even testen met uitsluitend water zodat je de roervlo en gevormde vortex goed kunt zien. Voordat je de opgekweekte gist in je gistvat giet kan je er voor kiezen de gist eerst even te laten bezinken en af te gieten. Dit is echter niet noodzakelijk.

Met je nieuwe roerplaat is het mogelijk een flinke hoeveelheid gezonde gist te kweken waardoor de kwaliteit van je bier vooruit kan gaan. Kortere “lag”tijden, snellere vergisting zonder kwalijke bijproducten zijn hier verantwoordelijk voor. Waarschijnlijk zal ook het aantal keren dat je brouwt gaan toenemen. Wie gaat er nu zijn geplande brouwdag uitstellen als hij een fles heeft met miljoenen gistcellen die staan te trappelen om een flinke hoeveelheid wort te lijf te gaan?

Ik wil ook zo’n roerplaat maken!

Dat kan. Speciaal voor leden van ’t Wort Wat heb ik tegen kostprijs een bouwpakket samengesteld. Heb je zelf nog ergens een PC-ventilator liggen dan kan ik het pakket ook zonder ventilator leveren.

Uiteraard alles zolang de voorraad strekt. Uitlevering kan op de clubavonden maar ook afhalen bij mij thuis is mogelijk. Voor bestellen of meer informatie: http://www.uijtenhaak.nl/bierbrouwen.