Door: Brad Smith

Een slecht lopend filter van de maisch, of een helemaal dichtgeslagen filterbed is een pijnlijke ervaring die alle brouwers wel eens meegemaakt hebben. Voor de beginnende brouwer is dit een iets waar nog al tegenop gekeken wordt.

De oorzaak van een dichtgeslagen filter is heel simpel - dit treedt op wanneer je filterbed en filterplaat of hevelfilter onderin de maischpan volledig verstopt raakt met stukjes mout en het wort niet langer in staat is er doorheen te stromen. De vloeistofstroom van wort die via de maischpan en hevelfilter of filterplaat naar de kookpan gaat zal vertragen tot een straaltje en vervolgens volledig stoppen. Dit probleem komt vaker voor bij het gebruik van eiwitrijke mouten zoals tarwemout, maar het kan met bijna elke brouwsel gebeuren.

Voorkomen van spoelproblemen

De beste manier om spoelproblemen te voorkomen is in de eerste plaats deze proberen te vermijden. Hieronder worden enkelen tips gegeven om dit te voorkomen.

• Goed schroten van de mout: De wijze van schroten van de moutkorrels heeft een grote invloed op de spoeling. Het zijn deze moutkorrels die het bed van het filter vormen dat nodig is voor de juiste spoeling. Je kunt het schroten van de korrels doen met behulp van een verstelbare walsenmolen of een schijvenmolen. Een goede schrootmolen plet en maalt de moutkorrels in een grof poeder, terwijl het de grootste deel van de kaf wat om de korrel zit intact blijft. Dit kaf vormt vervolgens het filterbed voor de spoeling. In het algemeen zijn walsenmolens de meest geschikte, maar ook een goed afgestelde schijvenmolen moet het werk goed kunnen doen. Stel de spleet tussen de walsen van de walsenmolen zo af dat er een zo fijn mogelijk schrootsel ontstaat zonder dat de kafjes stuk gaan.
• Gebruik een juiste maischpan: In het algemeen moet het filterbed zo breed mogelijk zijn. Een smal en hoog, dus diep filterbed maakt dat de druk onderin bij het filter hoog is waardoor de kans op verstopping toe neemt.
• Spoel langzaam: Het uitspoelen van de suikerhoudenhet wort uit het graanbed moet langzaam gebeuren. Het is geen wedstrijd. Voor een brouwsel van 20 liter moet je ongeveer op 20 minuten rekenen. Gebruikt een kraan in je hevelfilter om de stroomsnelheid te regelen. Een te snelle stroming van het wort kan de druk onder in het filterbed doen toenemen waardoor het uiteindelijk dichtslaat.
• Stop de enzymwerking: De laatste stap tijdens het maischen is de temperatuurstap naar 78 °C, alle enzymwerking komt dan tot een einde. Maar net zo belangrijk is dat de temperatuur van het wort hoog is. Suikers hebben dan een hoge oplosbaarheid in water, waardoor de vloeistof iets dunner en beter vloeibaar is. Ook dit verbetert de doorstroming door het filter.
• Laat je graanbed niet droogvallen: Bij het uitspoelen van het mouten is het belangrijk dat er altijd een laagje vloeistof boven de mout staat. Als je het wort te ver laat weglopen, dan komt de bovenkant droog te vallen, waardoor het graanbed inklinkt en verdicht. Dit verhoogt de kans op dichtslaan van het filter. Voeg zoveel spoelwater toe dat er altijd een klein laagje vloeistof boven het graanbed staat.
• Voeg rijstvliezen toe: Rijstvliezen blijven over na het pellen van rijst. Deze zijn verkrijgbaar in de meeste brouwwinkels. Rijstvliezen voegen géén smaak of suikers toe aan het wort, maar de kans op een dichtgeslagen filterbed zal enorm verminderen. Het geeft veel volume aan het filterbed zodat het wort veel beter kan doorstromen. Rijstvlies is vooral zinvol bij gebruik van recepten met veel eiwithoudende granen zoals tarwe.
• Hevelfilter of filterplaat: De zaagsneden in het hevelfilter of de perforaties in de filterplaat niet te klein nemen, diameter gat 3 mm is wel minimum. Het is niet de zaagsnede of het gat dat voor de filtratie zorgt maar de pakket aan mouten erboven is het feitelijke filter.

Vastgelopen filtratie en wat dan

Wat moet je doen als je filter tijdens het spoelen dicht slaat. Hier zijn een paar stappen die je kan ondernemen als je wordt geconfronteerd met deze situatie.

• Laat de mouten zwemmen: Tenzij je aan het einde van je spoelstap bent, zorg altijd dat je filterbed onder ‘water’ staat.
• Voeg heet spoelwater toe: Als de temperatuur van het filterbed te laag is, beneden de 78 °C, voeg dan heter water toe om de temperatuur in de buurt van deze doeltemperatuur te brengen. Dit verbetert de viscositeit van het wort. Zorg er echter wel voor dat de temperatuur nooit boven de 80 °C uitkomt, anders loog je ongewenste tannine’s uit van de granen.
• Roer je filterbed: Hoewel je eigenlijk in alle gevallen moet voorkomen dat het filterbed verstoord raakt als het eenmaal gesetteld is, kan je dit als laatste redmiddel zeker overwegen. Dit zal zeker de vastgelopen filtratie verhelpen, maar het zal ook als nadelig gevolg hebben dat er weer mout deeltjes in je kookpan terecht komen. Ook kan het rendement nadelig beïnvloed worden. Na het doorroeren het eerste deel wat via het filter komt weer teruggieten in de maischpan totdat het wort weer helder is geworden.

Tip van Theo

Als spoeling niet lekker loopt kan natuurlijk ook een kleine aanpassing aan je hevelfilter de oplossing bieden. Mijn hevelfilter heb ik al enige jaren en ik was er nooit echt ontevreden over. Ik had er gaatjes van rond 3 mm in geboord, de zaagsnedes vond ik te veel gedoe. Echter, tijdens de brouwdag van begin mei, toen de dunkelweizen werd gebrouwen, liep het hevelfilter slecht door. Ik heb bijna alles moeten aanzuigen. Verhouding tarwe-/pilsmout was 50%. Ik zag echter wel dat andere hevelfilters totaal geen last hadden van deze moutverhouding. Afgelopen week heb ik mijn hevelfilter aangepast. Ik heb er een groot aantal zaagsnedes bij gemaakt met behulp van een ijzerzaag. Ongeveer iedere 2 à 3 mm, en ingezaagd tot halverwege de buis.

Het weekeinde van 31 mei heb ik met mijn zwager voor zijn jaarlijkse BBQ een weizen gebrouwen; 4.5 kg tarwe en 3.5 kg pilsmout. Toen we de mouten hadden afgewogen en het klaarstond voor het schroten sloeg de vertwijfeling toe, zou dat niet weer zo'n drama worden als op de brouwdag??? Wel, mijn heveltje heeft nog nooit zo mooi gelopen. Oplossing was dus dat er voldoende oppervlak moet zijn waar de vloeistof door kan stromen. Zie afbeeldingen.

Originele titel: Avoiding a Stuck Sparge
Vrij vertaald en aangevuld door Theo van Eijden