Mijn kruidenhoekje is deze keer anders dan dat jullie van mij gewend zijn. Toen ik met het schrijven van deze artikelen begon heb ik mij voorgenomen om eerst al die kruiden te behandelen waarvan in diverse publicaties te vernemen was dat zij tot het historische gruit behoorden. Ik wil deze serie over gruit dan ook afsluiten met een laatste artikel over ‘slangekruid’. Ik zal proberen om nog meer artikelen te schrijven over het gebruik van kruiden in het bier, maar die vallen dan niet in de categorie historisch gruit. Of ik het dan red om elke maand een artikel te kunnen schrijven is voor mij nog even de vraag. Ik ga mijn best doen.

Waarom is dit artikel dan anders? Omdat het veel korter is dan alle voorgaande artikelen.

De reden daarvoor is dat er niet veel over slangekruid gepubliceerd is. En zeker niet in relatie met bier! Ik heb vele uren het internet afgestroopt, ook Engelstalige artikelen, maar kom geen verwijzigingen met huidige bierrecepten of andere gastronomische objecten tegen. Dat betekent voor mij dat ik van dit kruid geen verwijzigen kan geven naar recepten van bier, andere dranken of eten.” Het lijkt mij zelfs een wat gevaarlijk kruid.

Om toch volledig te blijven m.b.t. tot het historisch gruit hierbij dan toch de behandeling van het vermeende kruid 'Slangekruid'.

Serpentijn

Behoort tot de Tweezaadlobbigen Asterachtige bloemplanten¹, Ruwbladigenfamilie.

Volksnamen

Botanische kenmerken

Stengel dicht kort behaard en met verspreide, langere, op witte of bruine knobbels staande haren. Onderste bladen langwerpig tot lancetvormig, in de steel versmald; stengelbladen lancet- tot lijnlancetvormig, zittend.

Opmerkelijk bij deze plant is dat ze kunnen voorkomen in drie verschillende bloemkleuren op één en dezelfde plant. Het is namelijk zo dat ze in eerste instantie rood gekleurd zijn, na een tijdje gaan ze over naar lila-paars om uiteindelijk haar cyclus af te sluiten in een fel blauw kleurtje, dus de bloemetjes van het eerste uur zullen ook als eerste de mooie blauwe kleur krijgen, de latere zullen misschien nog in een vroeger stadium verkeren en bijgevolg een andere kleur vertonen. Feit is wel dat deze plant, door haar verscheidenheid van kleur, de speciale aandacht zal trekken. De bloemen kennen een afmeting van 10-20 mm lang, dubbel zo lang als de kelk. Meeldraden steken ver buiten de bloemkroon. Alleen de roodachtige bloemen bevatten honing. De plant krijgt daardoor veel bezoek van allerlei insecten, vooral van allerlei bijen. De geopende bloem met zijn naar voren gestoken, gespleten stijl lijkt wat op een slangenkop met uitgestoken tong. Vroeger dacht men dat de plant geneeskrachtig werkte bij slangenbeten. Bloeitijd mei/juni tot september.

De plant is een waardplant² voor Cynaeda dentalis (enige waardplant), Coleophora onosmella, Coleophora pennella, distelvlinder (Cynthia cardui), Ethmia bipunctella, Lobesia abscisana, Lobesia artemisiana, Tinagma balteolella, Tinagma ocnerostomella en het motvlindertje Douglasia ocnerosto mella.

Het slangekruid wordt bestoven door honingbijen, hommels en door wilde bijen als de andoornbij, geelgespoorde houtmetselbij, gouden metselbij (Osmia aurulenta), grote wolbij (Anthidum manicatum), kleine wolbij (Anthidium punctatum), nepetabij (Anthophora quadrimaculata), slangekruidbij (Osmia adunca), witte rouwbij (Melecta luctuosa) en zwaluwbij (Osmia anthocopoides).

Teelt en oogst

Slangekruid (Echium) behoort tot de familie van de ruwbladigen (Boraginaceae). De behaarde bladeren vormen rozetten aan de voet van de bloemstengels.

Groeit op droge kalkrijke en fundamentele gronden grond, zand, duinen. De soorten zijn niet geheel winterhard. Ze moeten in de winter beschermd worden of binnen worden gehouden. De meeste soorten groeien van nature op het eiland Madeira, op de Canarische Eilanden en in Australië. Daar schommelt de zomer- en wintertemperatuur niet zo sterk als in Nederland. Op de eilanden bloeit het kruid vrijwel onafgebroken. Bij ons bloeit slangekruid voornamelijk aan het begin van de lente tot einde zomer. Echium houdt van een warme temperatuur en moet beslist niet te veel water krijgen, anders groeit het kruid uit in een grove vorm. De grond moet niet te rijk zijn, ook dan treedt vergroving in groeivorm op.

Soorten slangekruid

Geschiedenis, sagen en volksverhalen.

Volgens de lijfarts van de romeinse keizer Nero, Dioscorides, hielp de wortel, indien met wijn gedronken, tegen slangenbeten. Het verhaal gaat dat het eten van de bladeren het seksueel verlangen stimuleert.

Sensorische kwaliteit

Inhoudsstoffen

• Pyrrolizidine alkaloiden.
• De wortels bevatten de genezende agent allantoïne.
• Echium wordt verbouwd als een oliehoudend gewas als gevolg van de vetzuren­samen­stelling van het zaad olie. Net als bernagie en teunisbloemolie, bevat het grote hoeveelheden gamma-linoleenzuur (GLA), maar het bevat ook de zeldzamere Stearinezuur zuur (SDA).

Actieve delen

• Jonge bladeren.
• De wortel.

Gebruik van het kruid

Rauwe of gekookte kunnen worden gebruikt als een vervanging voor spinazie. Hoewel ze enigszins harig zijn kunnen ze fijn gesneden als aanvaardbaar onderdeel van een gemengde salade fungeren.

Jonge blaadjes kunnen in bescheiden mate in de sla worden verwerkt. De plant bevat pyrrolizidine alkaloïden en dient daarom niet inwendig gebruikt te worden. Het sap kan gebruikt worden voor compressen bij steenpuisten.

De belangstelling voor slangekruid is de laatste tijd echter afgenomen. Dit is deels te wijten aan gebrek aan belangstelling voor het geneeskrachtige potentieel van de plant en deels aan de inhoud van pyrrolizidine alkaloïden die geïsoleerd giftig zijn.

De wortel is in het verleden gebruikt als basis voor rode verf.

Waarschuwing: er zijn onbevestigde rapportages over de toxiciteit van slangekruid.

Geraadpleegde bronnen:

• www.plantaardigheden.nl
• http://nl.wikipedia.org/wiki/Slangekruid
• http://www.neerlandstuin.nl/plantenb/echium.html