Terug naar overzicht

Jan's Kruidenhoekje (4)

tww april 2009
Door: Jan Wurpel

Duizendblad

Duizendblad - Achillea Millefolium L

Familie       Composietenfamilie (Asteraceae / Compositae)

Lamiaceae (Labiatae)

Botanische naam                   Achillea Millefolium

De latijnse naam Achillea is afgeleileid van de Griekse held Achilles. De legende vertelt dat de moeder van Achilles haar zoon doopte in de rivier de Styx om hem onkwetsbaar te maken. Zij hield hem vast aan zijn hiel tijdens deze onderdompeling. Daardoor bleef slechts één klein plekje onbeschermd. Tijdens de Trojaanse oorlog werd hij helaas juist op dit plekje, de fameuze Achillespees, geraakt. Een behandeling met duizendblad bracht zijn redding en sindsdien heeft het kruid zijn naam verkregen.

De Latijnse soortnaam millefolium duidt op het fijn verdeelde blad. Mille betekent ‘duizend’ en folium betekent ‘blad’. Daar komt dan ook de Nederlandse naam Duizendblad vandaan.

Vele oude namen verwijzen naar de bloedstelpende en wondgenezende werking van Duizendblad. Nezebloede of Nosebleed heeft met die bloedstelpende werking te maken. Maar duizendblad kan echter ook een bloeding van de neus opwekken. Hiertoe stopt men een blad in de neus en na enige tijd begint het bloed te stromen. In vroegere tijden werd dit veel door schoolkinderen gedaan om zo te kunnen spijbelen. De Engelse benaming verwijst ook naar het gebruik van de plant als liefdesorakel. Men moest het blad driemaal in de neus ronddraaien en aan zijn geliefde denken. Begon de neus te bloeden, dan was het de grote liefde.

'Green arrow, green arrow you bear a white blow. If my love loves me my nose will bleed now'.

Verwante soorten

Er zijn veel decoratieve cultivars van Achilla millefolium, zoals 'Moonshine' met gele bloemen en 'Fire King' met karmozijnrode bloemen. Achillea ageratum (voorheen Achilla decolorans) is een onbekend keukenkruid met een iets pikante smaak voor kipgerechten, soep, stamppot en sauzen.

De malse blaadjes van het moerasduizendblad (Achilla ptarmica) smaken goed op brood of in salades, en bieden - in tegenstelling tot die van Achillea millefolium - geen bittere bijsmaak.

Volksnamen

Nederland, België: Achilleskruid, Duizendtak, Garve, Hazengras, Hazenkervel, Hazegerwe, Hondengervel, kerfkenskruid, Ogenbloem, Reinevaar, Ribbenkwaad, Rijstepapbloem, Schapengraf, Schapenribbe, Soldatenkruid, Stoelbloem, Tabaksbloem, Theeblommen, Velddragon. Wondkruid

Engelse naam:  Common Yarrow, Water Milfoil, Nosebleed, Thousandleaf, Yarrow

Franse naam:    Millefeuille, Achillée millefeuille, Herbe aux charpentiers

Duitse naam:     Gemeine Schafgarbe, Tausendblatt, Wiesen-Schafgarbe

Botanie en plantbeschrijving:

Duizendblad is een hoge overblijvende of vaste plant. De plant wordt 20 cm tot 80 cm hoog, afhankelijk van de grondsoort. Gewoon duizendblad bezit een wortelstok die veel uitlopers vormt. Het is een composiet en de bloemen vormen dus hoofdjes of korfjes (Compositae betekent ‘Samengesteldbloemigen’) met meestal vijf witte of licht roze straalbloemen en enkele gele schijfbloempjes in een schermvormige pluim. De ronde stengels zijn met merg gevuld en kaal of ook zachtbehaard. De wortelstok is kruipend. De plant is zeer gehard, en verdraagt hitte, kou en droogte. De bladeren zijn lijnvormig/langwerpig) in omtrek; twee tot drievoudig veerdelig met lijnvormige slippen en zijn qua kleur donker grijsgroen. Bij wrijving komt een typische geur vrij

Duizendblad is een van oorsprong in Europa inheemse plant van de Composietenfamilie (ondersoort: Asteracaea) maar ze is ingeburgerd in grote delen van de wereld. zoals NoordAzië en Noord-Amerika. Van origine een weideplant, maar komt ook veelvuldig voor op akkers, graanvelden, tuinen, bermen, spoorwegen, dijken en op puinhopen.

Duizendblad groeit graag in volle zon, maar doet het ook in lichte schaduw. Zelfs in droge, arme grond. Ze geeft de voorkeur aan goed doorlaatbare, rijke leemgrond. Ze verdraagt temperaturen tot –20 °C. In goede omstandigheden kan het kruid zo’n 80 cm hoog worden. Duizendbladbloemen verschijnen vanaf juni en als het niet vriest, zie je ze soms nog in december.

Duizendblad is te vermeerderendoor het te zaaien of de binnedringende wortel te verdelen – scheuren genaamd – in de lente of in de herfst. Duizendblad dient op 30 cm van elkaar te worden uitgeplant. Door de uitgebloeide bloemhoofden te verwijderen kan de plant een tweede bloei krijgen. Duizendblad kan niet binnenshuis gekweekt worden.

Duizendblad heeft verrassende kwaliteiten. Sommigen beweren dat een laag duizendbladstengels een kruiwagen vol huisafval snel omzet in goede compost. Duizendblad is een artsenijplant, het wortelsap zorgt ervoor dat buurplanten minder vlug ziek worden. Die buren krijgen bovendien een voller aroma waardoor hun geur en smaak alleen maar verbetert.

Duizendblad lokt vlinders en ontvangt ze met open takjes, want het is een ‘waardplant’. Dat wil zeggen een ‘gastheer’. Maar meestal beklaagt hij zich die gastvrijheid achteraf wel. De vlinders leggen namelijk hun eitjes op de plant, en dan snoepen de uitgekomen rupsjes de plant helemaal kaal. Wees dan maar eens ‘gastheer’.

Duizendblad is een rasechte landveroveraar. De pionier overleeft vrijwel elke aanslag op zijn leven. Het gewas zaait zich op elke grondsoort uit en de wortelstokken dringen overal doorheen. Droge zandgrond deert de plant niet. Op rijke klei is het gewas een ramp. Liefhebbers van een mooi gazon gruwen van de plant.

Geschiedenis, sagen, mythen en volksvertellingen:

Duizendblad is een van de oudste bekende geneeskruiden, werd al in een middenpaläolithisch graf in Irak aangetoond (60.000 jaar oud). Door Dioskurides als bloedstelpend beschreven. Duizendblad was ook al lang bekend bij de Sumeriërs die 2500 v. Chr. tussen Eufraat en Tigris leefden en al gebruik maakten van de plant. In Oss heeft men een vondst gedaan waaruit blijkt dat duizendblad al sinds de ijzertijd, 500 v. Chr. in ons land voorkomt. Uit 1700 stamt een bericht dat jongens de punt in hun neus stopten, daarmee bloedneuzen veroorzaakten, om zodoende niet naar school te hoeven. Het neusbloeden in Engeland is een liefdesorakel: men draaide het blad in de neus, dacht aan zijn of haar liefde  en wanneer het bloeden begon, zouden ze samenkomen.

Eerst is er natuurlijk het verhaal van Achilles, wiens moeder hem als kind in de Styx doopte in de veronderstelling dat hij op deze manier onkwetsbaar zou zijn. Helaas hield zij hem bij de hiel vast, en laat dit nu net het plekje zijn waar Hector hem raakte met zijn pijl tijdens de Trojaanse Oorlog. Een andere mythe verhaalt hoe de moeder van Achilles, Thetis, de Zeegodin, hem verpleegde nadat hij in de strijd gewond was geraakt. Zij gebruikte Duizendblad en de wond genas. De laatste uitleg over de naam van het kruid is dat Achilles met deze naar hem genoemde plant, zijn tegenstander in de strijd om Troje, Telephos genezen zou hebben.

Een legende zegt dat Jozef, die timmerman was, zich bij het timmeren verwondde en dat Christus de wond met duizendblad genas. Sedertdien geneest duizendblad alle wonden. In het Frans heet de plant dan ook Herbe aux charpentiers (het kruid voor de timmerlieden).

Duizendblad was heilig voor de Kelten. Dit kruid maakte deel uit van de druïdenceremoniën en werd in een amulet gedragen, of uitgestrooid over de drempel van een huis ter bescherming tegen heksen en duistere krachten. De Druïden gebruikten dit kruid ook al om het weer te kunnen voorspellen. De Angelsaksen noemde het kruid, 'gaeru gearwian', dit betekent 'bereiden'' of 'behandelen'. Waarschijnlijk werd er gerefereerd aan de genezende kwaliteiten van het kruid. Zowel door de Angelsaksen als door de Kruisvaarders werd dit kruid gebruikt om wonden te helen die door ijzeren wapens waren toegebracht. In Schotland werd Duizendblad ook gebruikt om boze geesten te weren.

Ook in China werden vijftig Duizendbladstengels genoemd (verschillende bronnen melden dat hiervoor de Wilde Bertram - Achillea ptarmica, werd gebruikt) bij het raadplegen van het aloude Oosterse orakelboek, de i-Tjing genaamd. Later werd dit systeem vervangen door de bekende muntjes. In de Chinese geneeskunde staat Duizenblad voor het volmaakte Yin en Yang.

Door de Navajo's in de zuidelijke staten van de VS wordt het kruid 'levensmedicijn' genoemd en is het een panacee

Gedurende de Middeleeuwen was de naam van het kruid ook wel 'Supercilium Veneris' ofwel 'de wenkbrauw van Venus', waarschijnlijk omdat het kruid veel werd gebruikt bij vrouwenziekten, maar ook 'Herba Militaris' vanwege de werking bij wonden en infecties.

In de 17de eeuw werd het wel toegevoegd aan salades. In de volksmond werd dit kruid ook wel "het speeltje van de duivel" genoemd.

Duizendblad of duivelsnetel zou zich aan de duivel hebben overgeleverd en werd daarom bij bezweringen gebruikt. Een bosje duizendblad aan de deur of wieg op de avond voor 24 juni moest ervoor zorgen dat het jaar ziektevrij zou blijven. Gebruik in de neus beschermt dit kruid tegen "angsten en fantasie of visioenen" en sap op de handen die in het water worden gestoken, zou vissen aantrekken.

Duizendblad beschermt degene die de plant bij zich draagt. In de hand gehouden maakt het kruid een eind aan alle angst en geeft het moed. Duizendblad wordt ook in traditionele gedichten aangehaald in verband met de ware liefde. Indien het bruidspaar tijdens de bruiloft duizendblad eet, of een bosje gedroogd duizendblad op een bed legden zouden beiden zeven jaar verliefd blijven. Getrouwde paren bewaren het kruid in een speciaal zakje en vervangen het vlak voordat die zeven jaar voorbij zijn, en dat hun hele huwelijk lang. Hang als alternatief een krans van gedroogd duizendblad boven het echtelijke bed. Met duizendblad werden ook boze geesten verdreven (de indianen gebruikten dit in hun rook vuren). Kauw (voor begrip) een stukje wortel en houdt het in de mond of drink thee ervan als je een ritueel gaat uitvoeren.

Gebruikte delen

De hele plant, vers of gedroogd, maar niet de wortels

Het blad: in soepen, sausen, salades en omeletten (verzamelen in april-mei)

De bloem: het op smaak brengen van gerechten (verzamelen in mei-juni)

Sensorische kwaliteit

Sterk kruidig, zoetig aromatisch. Het kruid heeft een scherpe geur. Daarom werd er in het verleden snuiftabak van gemaakt. De geur van duizendblad gaat goed samen met die van ceder, den, kamille, valeriaan en vetiver. Qua smaak kan duizendblad met kervel worden vergeleken, maar het is wat bitterder.

Het kruid is een Amara aromatica, dat wil zeggen dat de plant aromatische bitterstoffen bevat waarvan de werking door de aanwezige etherische olie versterkt wordt. Duizendblad bevat als voornaamste werkzame bitterstof het achilline (een sesquiterpeenlactoon). De bitterstoffen hebben als algemeen kenmerk dat zij goed oplossen in alcohol - een bittertje voor het eten om de eetlust op te wekken.

Inhoudsstoffen

Duizendblad is een vrouwenplant omdat ze actieve stoffen bevat die chemisch heel sterk op het vrouwelijke hormoon oestrogeen lijken. En ze kunnen ook de werking ervan nabootsen. Het gaat hierbij om de flavonoïden aspigenine en luteoline.

  • Etherirische oliën (hoofdbestanddeel chamazuleen)
    • Monoterpenen:
      • alfa en beta-pineen (10 en 7 %), campheen (6%), sabineen (12%)
    • Sesquiterpenen:
      • chamazuleen, dihydroazuleen, azulenogeen
    • Terpenische zuren:
      • 1,8 cineol (10%)
    • Monoterpenonen:
      • isoartemisia keton (9%), kamfer (18%), thuyon
    • Sesquiterpenische lactonen:
      • achilline, 
      • cineol, lactonen (infectiebestrijdend)
  •  bitterstof (betonicine of achilleine)
  • flavonen, waaronder apigenine (verbetert de circulatie, verlaagt de bloeddruk)
  • looistoffen
  • alkaloïden, waaronder achilletine (bitterstof en heeft een bloedstelpende werking) en betonicine
  • Blauwzuur (een uiterst giftige chemische verbinding
  • Salicylzuur (is een carbonzuur dat zijn oorsprong vindt in de natuur)
  • Isovaleriaanzuur
  • Vitamine B4 (choline)
  • Fosfor
  • Kalium (als mineraal)
  • Glycosiden
  • Cumarine
  • Luteoline
  • Insuline
  • Hars
  • Gom

Gom en hars worden regelmatig met elkaar verward. Een gom is oplosbaar in water. Een hars daarentegen is oplosbaar in alcohol. Het chlorofyl van duizendblad bevat een stof die veel lijkt op vitamine A.Door het gehalte aan chamazuleen (net als in kamille) heeft het kruid een werking op slijmvliezen tegen opzwellingen en ontstekingen.

Werkingsmechanisme stoffen

De bloemen worden het meest gebruikt. Deze bevatten een groot aantal geïdentificeerde etherische oliën, waaronder azuleen, chamazuleen en thujon. Azuleen beschouwt men in het algemeen als de belangrijkste component. In de diverse soorten komt azuleen in wisselende hoeveelheden voor. De verse plant bevat geen azuleen; azuleen komt pas vrij tijdens stoomdistillatie van de olie uit onstabiele precursors (voorgangers) die men proazulenen noemt.
Met het duizendbladextract zijn verschillende dierstudies gedaan waarin wetenschappers onder andere een ontstekingsremmende werking aantoonden. Deze ontstekingsremmende werking schrijven zij toe aan de azuleenconcentratie. Bij muizen constateerden zij tevens een diuretische werking, al bleek wel de dubbele dagdosis nodig te zijn om dit effect te bereiken, in vergelijking met de hoeveelheid die nodig is voor de ontstekingsremmende werking.

Daarnaast hebben studies plaatsgevonden waarin antibacteriële en antimicrobiële eigenschappen werden aangetoond tegen onder andere Stafylokokkus aureus, Escherichia coli, Bacillus subtillus, Shigella sonnei en Shigella flexneri. Wetenschappers schrijven de antimicrobiële werking toe aan sesquiterpeenlactonen, waaronder azuleen en chamazuleen. Flavonoïden blijken vooral een spasmolytisch effect te hebben, hoewel dit effect gewoonlijk door azuleen tot stand wordt gebracht. De looistoffen zijn voornamelijk werkzaam als adstringens.

Toepassing

Dankzij de bitterstoffen heeft de plant lange tijd hop als ingrediënt bij het brouwen van bier vervangen. De werkzame stoffen zitten vooral in de bloemhoofdjes en de bladeren.

  • hiervan kan thee worden getrokken. De etherische oliën werken krampopheffend en ontstekingswerend,
  • looistoffen en alkaloïden helpen te ontsmetten en zijn bloedstelpend. Een apothekersboek uit de 14e eeuw meldde al: "hij stremmet bloed ten nese". Duizendblad is een eerstehulp kruid of zoals in Duitsland wel gezegd wordt: Herr Gott’s Apotheke”,
  • Dodoens(1517-1585) raadde aan gewoon duizendblad te kauwen bij kiespijn,
  • in Duitsland en in Scandinavische landen werd duizendblad gebruikt in plaats van hop bij het brouwen van bier,
  • cosmetisch doet de plant dienst in crèmes ter reiniging van een vette huid,
  • fijn gehakt duizendblad helpt in uw tuin nog composthopen sneller te ontbinden,
  • voor levende planten in haar omgeving is zij zeer sociaal: zij activeert door haar wortelsecreties hun afweersysteem tegen ziekten.

De jonge kleine blaadjes hebben een iets bittere smaak . Enkele fijngehakte jonge blaadjes geven aan salades, kaasdips, sandwiches, kwark en groentegerechten een fijne pikante smaak.De etherische olie wordt gebruikt als smaakstof in vermout en kruidenbitters. Duizendblad maakt vette gerechten makkelijker verteerbaar.

Thee van de gedroogde jonge uitlopers en bloemen werkt stoelgangbevorderend en verlicht krampen. Het remt ontstekingen, werkt bloedstelpend en helpt bij menstruatieklachten.

Het Duizendblad is bekend om zijn vele geneeskrachtige eigenschappen en wordt gebruikt voor de behandeling van vele ziekten, waaronder longkanker, epilepsie en suikerziekte, Acne, brand- en snijwonden, eczeem, ter bevordering van de haargroei, ontstekingen van de huid, huiduitslag, littekens, spataderen, wondjes, hoge bloeddruk, ter versteviging van de vaatwanden, trombose, chronische gewrichtsreuma, constipatie, krampen, winderigheid, aambeien, indigestie, menstruatieklachten (zowel het uitblijven van als pijnlijke en zware), blaasontsteking, verkoudheid, koorts, griep, slapeloosheid, stress gerelateerde klachten

In Noorwegen wordt het gebruikt tegen reumatiek, en in Zweden wordt het nog aan bier toegevoegd.

We rekenen met 2 kleine lepels gedroogde fijngehakte blaadjes op 1/4L water. In alcohol opgeloste tincturen worden als natuurlgeneeskrachtig middel ingezet bij urineweginfecties, hart- en bloedsomloopklachten. Toegevoegd aan wat water helpt het kruid uitwendig bij eczeem en is het een goede gorgeldrank bij tandvleesontsteking.

Let op! Contra-indicaties

Het is niet raadzaam om duizendbladbladeren in een grote hoeveelheid en gedurende lange tijd nemen. Duizendblad kan allergische reactie veroorzaken bij daarvoor gevoelige personen, vooral bij mensen met een reeds bestaande overgevoeligheid voor leden van de composietenfamilie. Zij kunnen ook beter het drinken van kruidenthee met duizendblad vermijden. Excessieve hoeveelheden kunnen interfereren met bestaande anticoagulantia en bloeddrukverhogende of -verlagende geneesmiddelen. Daarnaast zijn sedatieve en diuretische effecten mogelijk. Gebruik tijdens zwangerschap wordt ontraden. Duizendblad staat bekend als een abortivum, het kan bovendien de menstruatiecyclus beïnvloeden.

Overige

Duizendblad heeft verrassende kwaliteiten. Bloedvatenreinigend, verjongend. Reguleert de nierfunctie, kan helpen om stenen uit blaas en nieren te verwijderen. Kauw op een blad bij kiespijn. Twee onderzoeken uitgevoerd op dieren wijzen erop dat Duizendblad de lever beschermt tegen toxische stoffen. Intensiveert de werking van andere kruiden. Deze plant maakt zijn omgeving sterk, minder luis bij planten, men kan bijvoorbeeld een oplossing maken met Brandnetel en Boerenwormkruid. Een zeer goede vlinderplant.

Verkoudheid en indigestie: hiertegen had je vroeger de duizendbladwijn. Daarvoor lieten ze 30 g verse, in stukjes gesneden duizendbladplantjes gedurende drie weken op een warme plek in 0,7 liter rode wijn trekken. Daarna filterden ze de wijn en voegden ze er wat honing aan toe. Hiervan dronken ze elke dag een likeurglaasje voor of na de lunch. Je kunt ook gemakkelijk DuizendbladBier maken: laat 15 gram Duizenblad gedurende 8 uur trekken in abdijbier. Niet om het op te drinken, maar om een voet- of handbad in te nemen tegen kloven. Een oud en beproefd middel!

Sierwaarde: De geliefde bloeiwijze in schermen maakt de plant erg geschikt voor bloembedden en borders, en ze slaan ook als kuipplant geen gek figuur. De bloemen lokken bijen en kunnen goed dienen als snij- of droogbloem.

Recepten met duizendblad

Lekkere kruidenpannenkoek met Duizendblad

250 g bloem
1/4 l water
1 ei
1/2 l melk
een mespuntje zout
20 g boter
25 g duizendbladblaadjes en 10 g andere kruidjes zoals citroenmelisse, tijm, rozemarijn, hysop

  • Doe de bloem, het ei, de melk, het water en het zout in een kom.
  • Meng alles door elkaar en laat even rusten.
  • Doe er dan de kruiden door.
  • Mix deze kruiden en doe ze in het beslag.
  • Bak de koeken met een beetje boter goudbruin in de pan.

Roerei met duizendblad (4 personen);

200 gram jonge blaadjes en bloemen van duizendblad
6 eieren
3 eetlepels melk
snufje zout en peper
25 gram boter
olijfolie
100 gram brood.

  • Was de blaadjes en trek de nerf er vanaf het uiteinde tot aan de steel uit.
  • Klop de eieren met zout peper en melk.
  • Maak de bloemknopjes los.
  • Smoor blaadjes en bloemetjes in de olijfolie en boter.
  • Doe er dan het eimengsel bij.
  • Roer het eimengsel regelmatig van de pan los totdat de gewenste graad van gaarheid is bereikt.
  • Serveer op vers geroosterd brood.

Salade van drie wilde kruiden:

Gelijke delen duizendblad, weegbree en waterkers,

een knoflookteentje

een halve komkommer

verse of gedroogde bieslook en fijngehakte peterselie

een halfgaar gekookte koude aardappel

saladedressing van citroen en room of citroen en olie of citroen, room en wat appelsap.

  • Maak de kruiden schoon.
  • Snijdt het duizendblad fijn.
  • Snijd de komkommer en aardappel in dunne plakjes.
  • Drapeer de waterkers in een kom.
  • Doe de kruiden, komkommer, aardappel en tenslotte de dressing erbij en meng alles goed door elkaar.

Geraadpleegde internet sites:

http://www.plantaardigheden.nl/plant/beschr/gonnve/duizendblad.htm

http://www.tuinadvies.be/kruid_duizendblad.htm

http://www.diepenboomgaard.be/kruiden/duizendblad.htm

http://www.natuurlijkerwijs.com/duizendblad.htm

http://www.denachtuil.eu/kruiden-duizendblad.htm

http://www.tuinen.nl/artikel/1750/Duizendblad+(Achillea+Millefolium+L.)

http://community.compuserve.com/n/docs/docDownload.aspx?webtag=ws-nlnewage&guid=af35fee5-3cbc-471b-a49e-4605bb17b3a2

http://www.vannature.nl/monografie/Achillea_millefolium.html

Terug naar overzicht