Beste Leden,

Het is inmiddels weer wintertijd en de dagen worden korter. De laatste twee maanden van het jaar zijn ingegaan. Niet getreurd, we hebben nog een aantal momenten om elkaar te ontmoeten.
Een terugblik sinds de vorige editie van het clubblad.

Gadgets

De gadget commissie heeft weer een waardevolle gadget (ispindel) afgeleverd en uitgegeven aan leden die deze besteld hebben. Het is nu nog makkelijker om je vergisting te volgen en (bij) te sturen! Op het moment van schrijven zijn er nog 4 over, te bestellen via de website bij ‘voor leden’. OP=OP!

Texel

Op 17 Oktober zijn we met een goed gevulde, zeer comfortabele bus en boot naar Texel geweest. Maar liefst drie brouwerijen, rondleidingen en uiteraard proeverijen, stonden op het programma. Tesselaar, Texels en TX werden in deze volgorde aangedaan. De reisleiders Martijn en Fredald zorgde voor een soepel verloop. Jan heeft foto's gemaakt en schrijft een verslag.

Afgelopen clubavond, 31 Oktober

Deze stond in het teken van tafelbier. Ithar da Costa heeft ons meegenomen in het verleden en heden van het tafelbier en ons vijf verschillende bieren laten proeven. Het was een goed bezochte avond en met maar liefst 61 leden hadden we de hoogste opkomst van dit jaar!

Polderbok 2025

Zaterdag 8 november hadden we de lang verwachte lancering van de Polderbok 2025 bij Brouwmaatje. Iets later dan we wellicht graag hadden gezien. Het was er zeker niet minder gezellig om! En onder het genot van een vers getapte polderbok hadden we weer een extra moment met de leden bij elkaar. Een verslag en de uitkomst van de verkiezing Polderbok 2026 vind je verderop in het clubblad!

Gezamelijke brouwdag, 22 November

Zaterdag 22 november is er nog de laatste gezamenlijke brouwdag van 2025. Op deze dag zullen we een Skuumkoppekloon gaan brouwen. Nou, alle inspiratie is opgedaan op Texel, tijdens onze excursie. De inschrijving is inmiddels gesloten. Brouwers kunnen terecht in de bekende locatie in Lisserbroek vanaf 9:00 uur. Afhalers zijn vanaf 10:00 uur welkom bij de uitgifte. Brouw je niet op deze dag? Je bent evengoed welkom! Rond de lunch staat de frituur aan en ook de nazit (neem bier mee!) is altijd erg gezellig.

Komende Clubavond, 28 November

Deze staat in het teken van het keuren van de wedstrijd bieren en de 't Wort Wat! Bier Advent Kalender. Onder leiding van onze keurmeesters gaan leden de ingezonden bieren keuren voor de clubkampioenschappen. Niet alleen spannend voor de inzenders, maar ook zeer leerzaam voor de leden die mee keuren met de keurmeester. Dit belooft weer een zeer interactieve avond te worden met mooie discussies over de diverse bier en bierklassen.

Tevens moeten alle leden die meedoen aan 't Wort Wat! Bier Advent Kalender hun bieren vóór de start van de avond, inleveren. (Kom op tijd!) Aan het einde krijgen zij een krat/kalender met 24 bieren mee naar huis. Vanaf 1 december tot kerst kunnen we dan elke dag genieten van een bier gebrouwen door een ander lid. Spannend voor de brouwers. Hoe valt het in de smaak bij de leden?!

Clubavond 19 December

Deze sluiten we traditioneel af met bier-foodpairing. Dit keer staat er wild op het menu.

2026

Het bestuur is alweer bezig om invulling te geven aan de clubavonden van 2026. Niet alleen de vaste ALV staat weer op de kalender. We proberen weer een mooi programma te verzinnen met interessante sprekers of brouwers met een eigen verhaal. Heb je een tip? Meld het ons! bestuur@twortwat.nl

Trots

Als bestuur zijn we dankbaar en trots op onze vrijwilligers. Zoals je leest wordt er veel voor en door onze leden georganiseerd. Leden steken veel tijd en energie in onze vereniging. Van excursie tot gadget. Van brouwdag tot wedstrijd. Van Clubavond tot Polderbok. Te veel om op te noemen. En toch kunnen we nog steeds leden gebruiken in de diverse commissies. Wil je meer weten, of heb je een goed idee? Neem contact op met bestuur@twortwat.nl.

We kijken weer uit naar de komende ontmoetingen. Happy brewing en blijf gezond!

Met warme brouwersgroet,
Mark Ekelschot

Maandbier en ander geneuzel, oktober 2025

Het beloofde een mooie avond te worden. Er is maandbier op tap en er is een spreker met een leuk verhaal. Je kon je eigen brouwsels inleveren voor het komende clubkampioenschap 2025. Deze zullen gekeurd worden op de volgende clubavond, dus spannend: wat het gaat worden. En er is een fors aantal inzendingen. Het zal dus een werkavond worden.

De spreker had een goed verhaal over tafelbieren, alle tussen de 1 en 2% en er werd dus ook flink geproefd. Met een mooi verhaal over de geschiedenis van dit bier ondersteund met foto’s van stripfiguren als Kwabbernoot en Guust Flater en reclame uit de vorige eeuw.

Het maandbier was Grodziskie, het bier dat een aantal leden van onze vereniging heeft gebrouwen voor een wedstrijd in Polen. De uitvoering voor op de tap was van Dennis, die hiervan nog een restfustje had staan. Er werden 11 wedstrijdformulieren ingeleverd met een gemiddelde van 7.1 punten, alsnog een goed resultaat.

De opkomst was hoog; 62 personen. Het hoogste van dit jaar en dat is ook als bijzonder gezellig ervaren. Allen dank voor de komst en tot de volgende keer.

Groet van het barteam Sera & John.

In deze maandelijkse rubriek buigt een panel van ervaren brouwers zich over jouw prangende brouwvragen. Ieder panellid geeft onafhankelijk zijn of haar visie, zodat je als lezer kunt profiteren van meerdere invalshoeken en inzichten. Stuur jouw vraag in via redactie@twortwat.nl en ontdek hoe onze panelleden het aanpakken! 

Het panel

Theo van Eijden brouwt sinds 1996 en is al vele jaren zeer actief binnen de vereniging. Ook Theo is bierkeurmeester.

Roanne de Boer is professioneel brouwer bij Klein Duimpje in Hillegom en opgeleid als brouwer bij Stibon en Lentis in Rotterdam. Sinds 2018 is Roanne actief in de brouwerij en sinds de COVIDperiode full-time actief als brouwer. Daarnaast brouwt Roanne ook thuis.

Gery Uytenhaak brouwt ondertussen (samen met partner Ben) 14 jaar bier. Eenmaal bevangen door het brouwvirus heeft Gery de Stibon opleiding gedaan en daarna de opleiding voor bierkeurmeester. Naast sommelier is Gery sinds 2017 bierkeurmeester.

De vraag van deze maand

Wanneer voeg ik de dry hop toe bij een double IPA? Wacht ik tot de vergisting klaar is? Doe ik dan eerst nog een diacetylrust? Hoe lang mag de hop in het vat blijven? En wat is het risico op een hop creep, hoe voorkom je dit? Is het dan belangrijk om de gist af te tappen (als dat kan) en is een tweede diacetylrust na het dry hoppen gewenst?

Roanne

Dry hop voeg je toe in de tweede week, richting het einde van de vergisting. De hop kan de gist nog een boost geven waardoor deze nog iets verder doorgaat (hop creep). Houdt hier rekening mee. Wij zelf doen de dryhop altijd tijdens de diacetylrust. Hoelang de hop in het vat blijft is aan de brouwer zelf, maar persoonlijk probeer ik het er met 48 uur wel weer uit te halen. Dit ook om de hop creep te beperken. Gist aftappen kan, is niet per se nodig. De meeste gist die onderin ligt is inactief of al dood. Tweede diacutylrust is niet nodig, wel zou ik afwachten wat de hop nog heeft gedaan met de vergisting, zodat je geen klapflessen krijgt.

Gery

In de huidige recepten wordt vaak aangegeven om na vijf tot zeven dagen na het begin van de vergisting dry hop toe te voegen. Dit is meer een algemene richtlijn. Er is geen echt ultiem moment om de hop toe te voegen. Het kan ook na drie dagen alsook na de hoofdvergisting. Een voordeel om te wachten tot de hoofdvergisting bijna klaar is, is dat er minder vluchtige stoffen samen met de door de gist geproduceerde koolzuurbelletjes door het waterslot verdwijnen.

Kort na het begin van de vergisting zorgt biotransformatie voor meer omzetting van aromastoffen, waardoor er sterkere aroma's in het bier komen. Wanneer je het doet bepaalt voor een deel de smaak. De hop heeft ongeveer twee tot vier dagen contacttijd nodig met het bier. Langer dan een week is niet aan te raden. Gedurende deze tijd kan je de temperatuur wat verder op laten lopen. Ten slotte zet je je bier een aantal dagen zo koud mogelijk weg, alvorens over te hevelen naar keg of pan/emmer voor het bottelen. Wanneer je een CCT gebruikt is het aan te raden om de hop in een zakje of hop tube (Brouwmaatje) te doen, zodat je deze er makkelijk uit kan halen. Daarmee voorkom je dat er zwevende  hopdeeltjes in de flesjes komen bij het bottelen.

Er is overigens ook geen ultieme temperatuur. Koel dry hoppen (bijvoorbeeld 12 °C) geeft een ander smaakprofiel dan op vergistingstemperatuur. Dit, maar ook het moment van toevoegen, is een kwestie van uitproberen. Bij een eerste Double IPA zou je het beste kunnen uitgaan van de algemene regel.
Bij een Double IPA spreek je niet over een diacetylrust, dat is vooral nodig bij ondergistende bieren die met pilsmout worden gebrouwen. Wel is het zo dat er diacetyl in een IPA kan ontstaan. Dit komt doordat stoffen uit de hop voor nieuwe suikers  kunnen zorgen. Als deze niet volledig worden omgezet door de gist krijg je diacetyl.

Hop creep en overigens ook diacetyl in IPA's is iets wat vooral voorkomt/kan voorkomen bij zeer zwaar gedryhopte (hazy) IPA's, vaak in combinatie met een grotere hoeveelheid gist dan gebruikelijk.

En daarmee komen we bij de vraag of het belangrijk is om gist af te tappen. Bij een normaal gebruik van gist en normale hoeveelheid dry hop, is het aftappen van gist niet belangrijker dan anders. Maar zeker wel iets om te doen.

Theo

Een Double IPA vraagt om maximaal hoparoma zonder technische afwijkingen. De sleutel ligt in de juiste timing van de dry hop en een zorgvuldige diacetylrust.

Wanneer de hoofdvergisting bijna voltooid is en het soortelijk gewicht nog 5 tot 10 punten boven het eind-SG ligt, is het moment aangebroken voor de eerste diacetylrust van 1 à 2 dagen op 18–20 °C. In deze fase breekt de gist resterend diacetyl af en blijft actief genoeg om zuurstof op te ruimen die onvermijdelijk met de dry hopgift in het bier komt.

Daarna volgt de dry hop: doorgaans 6–12 g hop per liter. Laat de hop 2 tot 4 dagen contact maken met het bier bij dezelfde temperatuur. Zo blijven vluchtige hopoliën behouden, terwijl de gist eventuele oxidatieproducten nog kan neutraliseren. Verstandig is om deze hop in een hopzak te doen zodat deze ook weer uit het bier gehaald kan worden, dit om te lange contacttijd te voorkomen.

Hop creep is een ongecontroleerde hergisting die optreedt doordat hopbloemen en pellets enzymen bevatten (voornamelijk amyloglucosidase, β-amylase en dextrinase). Deze breken resterende niet-vergistbare dextrinen af tot eenvoudige suikers (maltose, glucose), die door de gist alsnog worden vergist. Dit verschijnsel, hop creep, kan nieuwe diacetylvorming veroorzaken.  De gist wordt namelijk opnieuw actief en vormt extra α-acetolactaat, de voorloper van diacetyl. Deze verbindingen worden later, zelfs in de fles, langzaam omgezet tot diacetyl. Zonder een rustperiode kan dit zich ontwikkelen tot een storende boter- of toffeesmaak, vaak pas na het bottelen merkbaar. Daarom is een tweede diacetylrust van één à twee dagen op 18–20 °C essentieel: de gist krijgt zo de kans om ook dit extra diacetyl volledig te reduceren. Alleen levende, actieve gist kan diacetyl weer reduceren tot het smaakneutrale 2,3-butaandiol. Daarom is het belangrijk dat de dry hop plaatsvindt terwijl de gist nog vitaal is.

Wanneer het soortelijk gewicht vervolgens minstens 48 uur stabiel blijft, wordt het bier gekoeld naar 0-4 °C voor de lagering van vijf tot zeven dagen. De koudeperiode stopt de enzymactiviteit en fixeert het hoparoma.

Door deze volgorde aan te houden — diacetylrust, dry hop, tweede rust en gecontroleerde koeling — blijft een Double IPA intens aromatisch, schoon vergist en volledig vrij van boterachtige bijsmaken.

Ik zag steeds meer leden aanschuiven met extra tassen en bierkratten. Lege kratten overigens! Even over half negen kwam de autobus dan aangereden. Een hele grote bus met twee verdiepingen en een grote laadruimte. Dus plaats genoeg voor al die lege tassen en kratten. Exact om kwart voor negen zetten het gevaarte zich in beweging, met de leden erin verspreid over twee verdiepingen, en de kratten en tassen in het ruim. Zo was het een soort van rijdend clubhuis geworden. Rijdend over de polderwegen bereikten we na een klein kwartier de snelweg A9 en tuften we gezellig naar het noorden. Voorspoedig passeerden we Alkmaar en Schagen en al gauw kwam de Marinestad Den Helder in het zicht. Nog een keer een stoplicht rechts af en dan de laan op naar de toegangspoorten van de boot naar Texel.

Overtocht

We konden zonder enige oponthoud de boot oprijden. De bus stond nog maar net stil en de boot zette zich al in beweging om het Marsdiep over te steken, richting ‘het Horntje’, de veerhaven van Texel. Uiteindelijk bleek dat de reis zo voorspoedig verlopen was dat we nog net een boot eerder dan gepland hebben kunnen halen. Ik denk dat de herfstvakantie net begonnen was, want er stond een enorme file vanuit Texel op de boot naar het vaste land te wachten, die tot aan de plaats Den Burg liep. Maar goed, wij hadden geen last van enig oponthoud.

In Den Burg sloegen we van de hoofdweg af. Na nog wat bochten en een afslag bereikte we de eerste brouwerij die we deze dag zullen gaan bezoeken. De borden en een reeks vrolijk wapperende vlaggen toonden ons dat we hier waren beland bij brouwerij Tesselaar in Den Burg. Dit is de brouwerij die gerund wordt door de familie Diks. De Tesselaar Familiebrouwerij brouwt sinds de oprichting in 2017 onder de bezielende leiding van Maurice Diks bieren. We werden voor de deur al opgewacht door Maurice en zijn zoon Jasper. Jasper verwelkomt ons buiten en legt uit wat het programma zal zijn. Door de winkel en het proeflokaal betreden we een kleine zaal, die als bioscoop is ingericht. Het licht word gedimd en vader Maurice neemt het woord. Hij vertelt ons op zeer gepassioneerde wijze de geschiedenis van de brouwerij zoals die tot vandaag is ontstaan. Het verhaal wordt ondersteund door het gelijktijdig delen van beelden op het scherm.

Tesselaar Familiebrouwerij

Vestigingsadres: aan de Meyertebos 7, 1791 MG, Den Burg.

Maurice Diks verkocht later zijn conservenbedrijf en werd in 2000 bedrijfsleider en uiteindelijk meesterbrouwer bij de Texelse Bierbrouwerij. In 2004 werd hij brouwmeester en technisch directeur. Op 1 maart 2017 vertrok hij bij deze brouwerij en zat hij ineens thuis zonder plan. Zijn dochter Marinka was inmiddels afgestudeerd in het vrijetijdsmanagement met een belevingsonderzoek in een bierbrouwerij. Zij wilde wel iets met haar vader Maurice en moeder Helma gaan ondernemen en daarmee was in maart 2017 de kiem gelegd voor de familiebrouwerij Tesselaar. Maurice was aangenaam verrast, maar stelde dat er dan wel eerst een bedrijfsplan opgesteld diende te worden, en wel tot op gedetailleerd niveau. Hij had tenslotte jarenlang ervaring opgedaan met het opzetten van een goedwerkende brouwerij. Meerde pakken A4 werden volgeschreven met een bedrijfsplan.

De Tesselaar Familiebrouwerij begon in 2017 met het brouwen bij bevriende brouwerijen Later werd er een passend bedrijfspand gevonden. Uiteindelijk moest er ook nog een vergunning voor de brouwerij aangevraagd worden. Dit was op het eiland Texel nog een hele toer om dat voor elkaar te krijgen en vergde veel massagewerk bij de gemeenteraadsleden. Uiteindelijk werd er met 10 stemmen vóór en 2 tegen een vergunning verleend, zodat er in 2018 eindelijk gestart kon gaan worden met het opzetten van de brouwerij, waarna de officiële opening van de eigen brouwerij in Den Burg plaatsvond in februari 2019. Ook bleek het dat de overige kinderen van Maurice en Helma, Jasper en Sander, deel wilden gaan uitmaken van de nieuwe onderneming en later sloot ook schoonzoon Sander Visser zich aan. Jasper was chef-kok in enkele gerenommeerde restaurants en zijn oudere broer Sander Diks was een gepokt en gemazeld technicus in de evenementenbranche. In 2020 was de familie compleet werkzaam in de nieuwe brouwerij, die door de Corona pandemie een wat moeilijke start kende. 

Isoleren

Een koperen ketel zo los in een brouwerij verliest veel te veel warmte. Dus moest er een mantel met isolatiemateriaal omheen gemaakt worden. Er is onderzoek gedaan naar goede isolatiematerialen, maar uiteindelijk bleek het beste isolatiemateriaal ruimschoots aanwezig te zijn op Texel. Ja, het handelsmerk van Texel: schapenwol! Er werd iemand gevonden die nog genoeg wol op voorraad had en met twee busjes vol schapenwol was er meer dan voldoende isolatiemateriaal voorhanden. Om de ketels werden houten ribben geplaatst, waartussen de wol werd aangebracht en daaromheen nog eens een houten romp die bedekt werd met steenstrips van kunststof. Zo werden de twee ketels in de brouwerij opgebouwd, waarbij de maischketel anderhalve meter hoger opgesteld werd dan de kookketel. Dit om de zwaartekracht haar werk te laten doen bij het overhevelen van het wort. Zo ontstond er een hybride brouwerij met de authentieke koperen ketels uit 1967, afkomstig van een gesloten Duitse brouwerij en moderne RVS-tanks (warm water en cilinderkonisch gisttanks). Deze brouwerij werd in 2019 operationeel. Op 2 mei 2019 brouwde de familie Diks in hun zelfgebouwde brouwerij aan de Spinbaan 11 in Den Burg haar eerste Eiland Pils.

Uitbreiden

Al snel werd de behoefte gevoeld om uit te breiden. Echter, de verhuurder van het pand eiste dan wel dat het pand door de familie Diks zou worden aangekocht. Voor een veel te hoge prijs, was de mening van Maurice. Met het verlangen om uit te kunnen breiden werd gezocht naar een nieuw locatie. Deze vond men in de de hoedanigheid van oude lege, stoffige hallen van 4000 m² van een voormalige landbouwcoöperatie, inclusief een aardappelsorteerplaats. Ook nu weer was toestemming van de gemeente noodzakelijk, die in 2023 werd verkregen. De hallen werden werden opgeknapt, de asbest daken vervangen door moderne dakelementen, de zonnepanelen werden opnieuw geïnstalleerd. Ja, dan is het wel zo makkelijk dat je een technicus in de familie hebt. De opgeknapte hallen werden ingericht en aangepast aan de eisen van een moderne brouwerij. Nu, in 2025, draait de nieuwe brouwerij volledig op haar beoogde capaciteit.

Op 15 juni droegen Maurice en Helma Diks het bedrijf feestelijk over aan hun kinderen Sander, Marinka en Jasper en hun partners, die zelf al het nieuwe onderkomen hadden gekocht. Gedurende het verhaal van Maurice in de filmzaal worden ons diverse bieren in proefglaasjes aangeboden, zodat we tijdens het verhaal en de bijbehorende beelden kunnen genieten van de bieren.

Brouwzaal

Als we de glazen leeg hebben en Maurice aan het eind van zijn bevlogen verhaal is gekomen, verlaten we de zaal en komen uit in een hal waarin de kernactiviteiten van het brouwproces plaatsvinden. Min of meer centraal in de hal staan de twee koperen ketels, dan een groot aantal cilinderconische gisttanks, warmwatervoorziening, biercentrifuges en een etiketteer-lijn. En ook nog overal fusten een kratten met grote witte flessen bier. Dit blijkt een speciaalbier te zijn dat één maal per jaar wordt gebrouwen. Een Imperial Red Ale van 9% alcohol. We worden in staat gesteld om bij de brouwketels naar boven te gaan en deze vanaf de omringende balustrades te bewonderen. Wat opvalt is het speciaal uitgevoerde roermechanisme in de maischketel. Daarna gaan we naar boven, waar we een compleet uitzicht hebben over het gehele brouwhuis. 

We begeven ons naar een naastliggende hal, waar zich veel kratten en fusten bevinden. Even verder daarnaast in de volgende loods aanschouwen we twee enorme bakken van RVS.

Dan begeven we ons rondom een tafel waar het hele gamma aan bieren dat de brouwerij thans produceert te zien is. Als Maurice klaar is met het presenteren van alle bieren die Tesselaar op dit moment brouwt gaan we het proeflokaal in. Daar wacht een uitstekend verzorgde lunch op ons. We doen ons tegoed aan de heerlijke broodjes en velen van ons bestellen daarbij nog een lekker bier. Ook is er de gelegenheid om alle soorten bieren te kopen alsmede wat andere artikelen zoals glazen en flesopeners. Even later worden we verzocht om ons weer naar de bus te begeven, die inmiddels al heel wat flessen bier aan boord heeft. We hebben een hele leuke, interessante rondleiding gehad, die gerund wordt door een gepassioneerde familie. Wij rijden een paar straten terug en rijden door Den Burgh richting Oudeschild. Voor we het weten stopt de bus alweer. Even een parkeerplek zoeken en een stukje lopen naar de Texelse Brouwerij.

Texelse Brouwerij

Vestigingsadres: Schilderweg 214b 1792 CK Oudeschild.

De geschiedenis van de Texels Brouwerij

Omdat hij ruimte over had, verhuurde hij een deel van het kolossale pand aan startende ondernemers. In 1994 meldde Harry Bonne zich bij hem. De brouwerij werd gesitueerd in een gedeelte van de voormalige zuivelfabriek De Eendracht en gaf tevens onderdak aan een proeflokaal. Diks sponsorde het initiatief door een lage huur te berekenen. De brouwerij werd ingericht met apparatuur die afkomstig was uit de zuivelindustrie en bestond uit een kleine roestvrijstalen brouwketel en twee tanks (één voor de gisting en één voor de klaring). Op 25 juni 1994 werd de brouwerij op feestelijke wijze geopend en met succes: iedere Texelaar wilde het bier van eigen bodem wel eens uitproberen in het proeflokaal en, later, aan de bar. Het Skuumkoppe bier werd een begrip op Texel.

Begin 1999 bleek dat Harry Bonne en zijn vrouw Corry de brouwerij in de toenmalige opzet niet rendabel konden maken. Er moest flink uitgebreid worden of terug worden gekeerd naar het brouwen in de hobbysfeer. Gezien de huurverhoging zou deze hobby op de bestaande locatie te duur worden. Een grootschalige uitbreiding genoot niet de voorkeur, mede gezien het feit dat Harry en Corry tevens eigenaar waren van een metselbedrijf. Het sluiten van de brouwerij was voor de hand liggend. 

Na de sluiting werd Jaap van der Weide, geboren in 1961 in Groningen en voormalig verkoopdirecteur bij Siemens, de nieuwe eigenaar. In mei 1999 nam hij de leiding over en vernieuwde de brouwerij grondig. Hoewel de locatie en naam slechts licht veranderden, was er feitelijk sprake van een nieuwe brouwerij. Van der Weide herstelde de ‘X’ in de naam vanwege de export naar het continent en ontwikkelde nieuwe recepturen voor volmoutige bieren, geïnspireerd door het Duitse Reinheitsgebot. Met een nieuw brouwteam maakte de brouwerij in 1999 een frisse start.

De rondleiding en proeverij Texelse Brouwerij

Als we de oude zuivelfabriek betreden komen in een groot proeflokaal met vele tafels en een bar met diverse tappunten, waaruit het bier in de glazen getapt kan worden. Het is er al redelijk druk met bezoekers. Daar komen wij dan met meer dan 50 personen bij. De groep is te groot voor de rondleiding en moet daarom in tweeën worden gesplitst. De ene groep verdwijnt door een deur naar de oude hal van de zuivelfabriek en de rest neemt plaats aan de tafels en bestelt het gewenste biertje dat, op vertoon van een uitgereikt pasje, aan de tap besteld kon worden. Leuk detail is dat de tapkranen uitgevoerd zijn als de vuurtoren van Texel, ook het handelsmerk van deze brouwerij.

De installatie waarmee men nu nog brouwt kunnen we helaas niet zien. Wel een video waarin zaken getoond worden die wij als brouwers natuurlijk allang weten. Als de gids klaar is met zijn verhaal gaan we weer naar beneden en worden geleid naar een speciale proefruimte, waar de beleving van het bierproeven in de juiste ambiance gebracht is. De wanden zijn versierd met honderden, misschien wel duizenden, flessen die, met de bodem naar ons toe gericht, ons toelachen en waartussen verlichting de juiste atmosfeer om te proeven oproept.

De eerste groep van de rondleiding komt inmiddels daar ook binnen, zodat we tijdens de proeverij in deze ruimte weer compleet zijn. We krijgen diverse biertjes te proeven. Op het laatst komt er nog iemand uit de brouwerij met twee grote flessen speciaalbier, die pas gebotteld en nog niet gekoeld zijn. Het bier is het gelimiteerde Texels Geduld. De brouwmeester, Tom van der Veen, heeft hiervoor zijn inspiratie uit een Schots eiland gehaald. Het bier is een Bock-Stormbock; dat meer dan 10 maanden geduldig heeft gerijpt op Bruichladdich whiskyvaten van het Schotse eiland Islay. Deze bijzondere vatrijping geeft het bier extra kracht, diepte en complexiteit. Een unieke verbinding tussen de zilte zeelucht van Texel en de robuuste whiskytraditie van Islay. Het alcoholpercentage bedraagt 10%. 

Als we uiteindelijk klaar zijn met de proeverij kunnen er nog zaken gekocht worden in de aangrenzende winkel, waar men de bieren verkoopt en waar ook tal van gadgets te verkrijgen zijn die te maken hebben met deze brouwerij. Opnieuw lopen we daarna naar de bus en worden er weer aangekochte bieren in het vrachtruim geladen. Een ieder die de bus in gaat kan nog een mooie flesopener/sleutelhanger pakken, afkomstig van deze brouwerij. De bus zet zich hierna weer in beweging over de smalle wegen van Texel, richting Oosterend.

Brouwerij Stokerij Texel TX

Vestigingsadres: Slotskolk 22C 1794 BG, Oosterend – Texel.

De geschiedenis van Brouwerij Stokerij Texel TX

De TX Stokerij was er eerst. Op een boerderij stookten Kees Groenewoud en Jaco Spek vanuit restaardappels wodka en later ook gin. Het succes dwong de stokers te verhuizen. Gesleep met aardappels over het eiland leek ze niets, dus wilden ze graan als basis nemen. Rond dezelfde tijd vroeg horecaondernemer Mark Röpke van Paal 17 om een eigen ‘Texels’ bier. “We kwamen in die periode ook Nico Derks tegen”, zegt Groenewoud. Derks is geen onbekende in de bierwereld. Ooit had hij zijn eigen brouwerij St. Martinus in Groningen en later brouwde hij bij Oudaen in Utrecht om vervolgens bij de Texelse bierbrouwerij te gaan brouwen. Weer later begon hij een eigen SPAR op Texel. “Omdat we stookbier uit graan nodig hadden voor de productie van gin en wodka, leek het ons goed om ook bier te gaan brouwen met Nico.”

De bieren en distillaten van TX

Als iedereen binnen is gaan we naar een volgende ruimte. Daar staan drie ketels van 1000 liter inhoud opgesteld waarin bier kan worden gebrouwen. Haaks daarop staan twee ketels met distilleerkolommen opgesteld en drie gistingstanks van 2500 en 2000 liter. Aan de overzijde nog drie gistingstanks van 2000 liter en een heetwatertank. En dan staat er in een hoek nog een Canning-machine waar de bieren in blikjes worden afgevuld. Ook nog een vulinstallatie voor het afvullen van kegs. Vanuit de stokerij, die er eerder was dan de brouwerij worden TX-gin, TX-Wodka en diverse likeuren gemaakt. Verder wordt er nog TX Ocean Aged Gin gemaakt die exclusief gestookt wordt en vervolgens op eikenhouten Bordeauxvaten afgevuld. De vaten worden gerijpt op zeilboten naar de Caribbean en terug. Dus de rijping vindt op volle zee plaats.

Degusteren van bieren en de BBQ bij TX

En hiermee is de rondleiding door het Stook- en Brouwzaal ten einde gekomen en kunnen er nog wat vragen gesteld worden. Daarna begeven we ons gezamenlijk naar het proeflokaal. We krijgen ieder vier zwartgekleurde dekseltjes waarmee normaal de blikjes worden dichtgeseald. Dit blijken onze muntjes te zijn waarmee we tijdens ons verdere verblijf bier kunnen halen aan de tap.

Wanneer het helemaal gezellig is en een ieder geniet van zijn of haar favoriete biertje, wordt het sein gegeven dat het BBQ-buffet geopend is. Het vlees, brood en salades vinden gretig aftrek en al gauw zijn de schalen en pannen leeg. Er wordt nog wel wat vlees op de BBQ klaargemaakt voor degene die heel veel trek hebben. Als het eten op is en iedereen genoeg te drinken heeft gehad, wordt het weer tijd om de bus in te gaan.

De reis terug naar Hoofddorp

Wederom slingerend door de nauwe staatje van Oosterend komen we uit op de buitenweg die ons uiteindelijk weer naar de veerboot leidt. Met een beetje verbeelding hoor je al het bier klotsen in het vrachtruim van de autobus. Gelukkig staat er geen grote wachtrij en kunnen we zonder te wachten het autodek op. Ook nu weer hebben de een boot eerder dan gepland, zodat we binnen de kortste tijd Den Helder in rijden. Dan volgt de weg terug naar Hoofddorp. De stemming is opperbest in de bus, hoewel er een paar mensen direct in mijn omgeving toch wel last hadden van zware oogleden. Voldaan en tevreden komen we dan aan bij de Boerderij, ons clubhuis. Velen worden opgewacht door familieleden en bekenden die de deelnemers naar huis zullen gaan rijden, maar eerst dient er nog uitgeladen te worden. Heel wat kratten, dozen en tassen worden overgeladen vanuit de bus naar wachtende auto’s. 
We kunnen terugkijken op een zeer geslaagde excursie die de brouwerijen van Texel als thema had. Deze dag was perfect geregeld en zal bij velen nog wel lang in het geheugen blijven bestaan.Chapeau voor de organisatie!

Herkomst Skuumkoppe

Dan nog even het ontstaan van de naam Skuumkoppe. Tijdens de excursie bij de Texelse Brouwerij kwam ik het volgende krantenknipsel in een vitrine tegen, die ik jullie niet wil onthouden.

De oorsprong van de naam Skuumkoppe heeft een eigen verhaal. Skuumkoppe is eigenlijk ontstaan op een van de mooiste plekken op het eiland: de Slufter. Het is een uniek gebied met een open verbinding naar zee. Het water kan, afhankelijk van het getij, vrij naar binnen of naar buiten stromen. Beneden aan het duin, aan de polderkant, staat. het huidige Sluftercafé. De vroegere uitbater beklom dagelijks de hoge trap op het duin en bracht verslag uit van de weersverwachting. Bij slecht weer riep hij: “Goed weer om te jutten, skuumkoppes op zee!” In vroegere jaren was dit een van de meest aangename kreten voor de Texelaars, want dat betekende dat er storm op komst was. Je had kans op het stranden of zelfs zinken van schepen, wat een bruikbare buit opleverde voor de Texelse bevolking, die toen zeker niet in weelde leefde. De skuumkoppes wekten hoop en verwachting en gaven een gevoel van lotsverbondenheid.

Bronnen, noten en/of referenties

Hoewel ik het reisverslag geschreven heb, heb ik me daarnaast nog verdiept in delen van de geschiedenis van de brouwerijen, om die ook te delen met de leden die niet mee zijn geweest. Ik heb hiervoor enkele bronnen via het internet geraadpleegd:

• Vanuit Wikipedia: Texelse Bierbrouwerij. Stichting Erfgoed Nederlandse Biercultuur. Geraadpleegd op 22 juni 2024.
• Brouwerij De Leckere sluit zich aan bij Nederlandse Brouwers. Nederlandse Brouwers (27 januari 2016). Geraadpleegd op 26 april 2018.
• Mathijs Smit, Na successen zakt de Texelse Bierbrouwerij in de rode cijfers. RTL Nieuws (8 februari 2022).  Geraadpleegd op 22 juni 2024.
• Paul le Clercq, Heineken koopt Texelse Bierbrouwerij, bekend van Skuumkoppe. RTL Nieuws (2 november 2020). Geraadpleegd op 22 juni 2024.
• Anja Roubos, Verhuizing Texelse Bierbrouwerij gaat niet door. Brouwerij en proeflokaal blijven gevestigd op huidige locatie in voormalige melkfabriek. Noordhollands Dagblad (28 september 2021). Geraadpleegd op 22 juni 2024.
• Nathalie Bluiminck, Texels Bockbier: lekkerste Bockbier van Nederland. Misset Horeca (19 april 2012). Geraadpleegd op 25 april 2018.
• Bock Texelse Bierbrouwerij. www.texels.nl. Gearchiveerd op 26 april 2018. Geraadpleegd op 25 april 2018.
  ENTREE: https://www.entreemagazine.nl/dranken/nieuws/biernieuws/brouwerij-tx-de-crafty-
  brouwerij-van-texel33530
• https://www.texelsecourant.nl/nieuws/aankondiging/26820/directeur-maurice-diks-stopt-bij-texelse-
  bierbrouwerij-
• https://www.nederlandsebiercultuur.nl/databank/brouwerij/1663-tesselse

1 Een staalnamespiraal is een accessoire waarmee je gecontroleerd en met minimale schuimvorming monsters kunt nemen uit drukvaten, zoals een CCT of brite tank. Dankzij de verlengde vloeistofweg in de spiraal krijgt CO₂ de kans om uit te gassen voordat het staal naar buiten komt. Zo verkrijg je een stabieler en representatiever monster, ideaal voor laboratoriumanalyse of smaaktesten.

Elke maand zetten we in Brouwer in Beeld een van onze leden in de schijnwerpers. Want achter elk glas thuis gebrouwen bier schuilt een verhaal. Over hoe het begon, de weg die de brouwer heeft afgelegd, de eigen stijl van brouwen, ups en downs, maar vooral het delen van onze passie: bier brouwen. Deze keer spreken we met: Theo Jongewaard.

Mijn naam is Theo Jongewaard (links) en ik brouw samen met Gert Oudshoorn (rechts). We brouwen sinds 2019 elektrisch met een Speidel. We brouwen bij Gert in de tuin onder een afdak. Daarvoor deden we het met pannetjes en op gas. Ik ken Gert van de brouwcursus, die door Titus en Theo werd gegeven. Toen zaten we bij elkaar in het groepje. We hadden zoiets van: “ja, als je het nu niet gaat doen, dan komt er helemaal niks meer van.” Ik heb wat spullen gekocht, hij heeft wat spullen gekocht en toen hebben we gewoon een paar keer afgesproken. En dat beviel eigenlijk wel goed dus dat zijn we blijven doen.

Het eerste brouwsel was een of ander compleet pakket. We hebben afzonderlijk wel gebrouwen met zo'n blik met siroop wat je dan moet verwarmen en wat je daarna laat vergisten. Maar daar werd ik een beetje chagrijnig van. Want die smaak, daar kon je eigenlijk helemaal niks aan regelen of veranderen. Het is wel bier geworden maar het leek niet op blond bier, wat het wel had moeten worden. We zijn in die tijd ook lid geworden van 't Wort Wat! en hebben deelgenomen aan brouwdagen. Dat was toen ook wat makkelijker. Je neemt je spulletjes en je gaststel mee. Het was leuk om te kijken hoe andere mensen aan het brouwen zijn. Je ziet allemaal verschillende apparaten, soms hebben ze zelf iets in elkaar geflanst. Soms heel inventief, soms heel vernuftig. Dat was leerzaam en goed voor het ontwikkelen van de brouwskills.

Ik heb wel eens een beetje geblunderd met een brouwsel. De eerste Milk Stout had ik in de trapkast gezet. Toen had ik nog geen klimaatkast. Het was in de winter en ik had mij niet gerealiseerd dat daar verwarmingsbuizen in de vloer zaten. Veel te warm natuurlijk en dus is die batch mislukt. Toen werd het wel tijd om een klimaatkast te bouwen. Met een Milk Stout uit de klimaatkast ben ik dit jaar bij het ONK tweede geworden.

Bier lager ik minimaal 2 weken bij een temperatuur van ongeveer 5 graden, met voorkeur voor 4 weken. Ligt ook een beetje aan onze brouwagenda. Langer lageren lijkt het bier wat evenwichtiger, meer in balans te maken. Het volgende brouwsel in de planning wordt een Vienna Lager. Een ondergistend bier wat daardoor langer zal duren, dat is wel een interessante uitdaging.

Misschien een tip voor startende brouwers. Let op je hoeveelheid bottelsuiker. Een buurman brouwde een Russian Imperial Stout met 7 gram bottelsuiker per liter, dat is teveel CO₂. Bottelsuiker varieert uiteraard wel per biertype. Bottelgist gebruiken wij trouwens niet. En wat iedereen zegt, werk schoon!

Er waren helaas (of gelukkig) enkele blikjes niet goed gevuld, daar zat helaas te weinig in. Die vielen dus ten prooi aan de dorstige medewerkers en vrijwilligers. Daarmee hadden we toch een beetje de primeur van het proeven van het Polderbok. Helaas was het bier nog een beetje jong, maar de smaak was al aardig ontwikkeld. Het kan dus alleen maar beter worden. Ik ben een fan van overjarige bokbieren, maar dat duurt nog wel even. Of we dat gaan redden met deze prachtige polderbok is nog even de vraag.

In ieder geval hebben we stug doorgewerkt en tussendoor gezellig gekletst. Eva en Dennis zijn harde werkers en hebben een 7-daagse werkweek.

Hier worden de etiketten aangebracht

De conische gisttanks waren voorzien van een dubbele mantel waar met een glycolkoeler de vergistingstemperatuur nauwkeurig kon worden geregeld. Ze waren tevens voorzien van een verstelbare aftapkraan, d.w.z. de pijp kon d.m.v. een draaibeweging nauwkeurig boven het gistdepot worden afgesteld om een zo hoog mogelijk rendement te krijgen.

Rond 14.45 uur waren we klaar en omdat we allebei een redelijk grote auto hebben, hebben we de twee fusten en 72 dozen in onze auto's gezet en direct bij Brouwmaatje afgeleverd. Daarna was het ook voor ons weekend!! Nu even afwachten tot 8 november, dan mogen we eindelijk allemaal kennis maken met de polderbok 2025. Ik zie er naar uit. Laten we hopen dat het een gezellig evenement wordt.

En tot slot nog een kleine tip van Eva: de blikjes kunnen ook met nootjes of andere lekkernijen worden gevuld! Leuk idee voor een eindejaarsgeschenk?

Sneak preview!!

Beste 't Wort Watters!

Afgelopen zaterdag was het dan eindelijk zo ver: de Polderbok 2025, een collab van 't Wort Wat! en X-Brewing werd aangeslagen en uitgetapt door BrewEd (die hiervoor al ‘een eervolle vermelding’ op het etiket heeft gekregen). Als een soort van vanzelfsprekendheid mochten we de lancering doen bij Brouwmaatje. Alhoewel John al meerdere keren bedankt is tijdens het event, hier ook nog even een shout-out naar John. “John, bedankt dat we je winkel mochten gebruiken!”

Geïnspireerd door de excursie naar Texel en de proeverij bij de Texelse brouwerij had ik besloten voor de foodpairing een speculaaskoek te bakken (1). En naar goed voorbeeld van de clubavonden had ik kaas, worst en gezouten pinda's ingeslagen.

Omdat het ‘mijn’ bier was vond ik dat ik vrijdagavond alvast een van de overgebleven blikken mocht proeven en inchecken op Untapped. Het bier smaakte prima, al zat er wat weinig CO₂ in. Edwin heeft dat op fust opgelost met een extra injectie en Eva verzekerde me dat het goed komt (gewoon nog even laten staan…).

Rond een uur of één was ik bij Brouwmaatje met kaas, worst, pinda's en speculaas met bijbehorend briefje “afblijven, van pappa” om de alleseters thuis ervan te weerhouden de helft alvast te consumeren. Kennelijk zijn mijn dochters nog wel een beetje opgevoed, want de feedback die ik kreeg was: ‘Bij ons zou er dan een nieuw briefje op liggen: “Pappa bedankt, het was erg lekker” ’. Omdat ik toch bij Brouwmaatje was, gelijk nog even wat kleine boodschappen gedaan, voordat het feest zou losbarsten, zodat ik binnenkort een rogge-rauchbier (2) kan maken.

Al snel druppelden de eerste mensen al binnen, die netjes afgevinkt op de ledenlijst, allemaal 2 muntjes kregen en eigenlijk gelijk hun eerste glas ‘bestelden’. De feedback was best oké! Ook de keurmeesters en de inzendingen voor 2026 meldden zich een voor een.

Met betrekking tot de wedstrijd kan ik het volgende melden. De uitslag van de keuring door Nico, Theo, Walter plus een aantal commissieleden gaf de volgende ranking:
1. Polderbok 2025;
2. Bokbier van Chris Talbot;
3. Bokbier van Walter Bakker;
4. Bokbier van Bert van Pinksteren.

De reden dat de Polderbok 2025 op 1 staat is omdat de inzendingen niet beter waren dan het huidige recept. Dat betekent wel dat we als commissie goed moeten nadenken of we nog gaan sleutelen aan het recept. Dit zullen we in de commissievergadering bepalen. Ondertussen wel het verzoek om nog eens goed door je receptenboek en de literatuur te bladeren om volgend jaar met een minstens zo goed recept te komen.

Het recept van de Polderbok 2025 ter inspiratie kun je vinden door de QR-code op het blik te scannen.

(1) Het speculaasrecept is hier te vinden:
https://www.weekendbakery.com/posts/speculaaskoek-met-roggebloem-en-karnemelk 

(2) Het roggerookbierrecept staat hier:
https://recipe.brewfather.app/1EYrLM8UdCPeM75mW0AqMY4KP1HVfY 

Glycerine – de vergeten versterker van mondgevoel in bier

Wie zich verdiept in de rol van gist en haar bijproducten tijdens de vergisting, kent ongetwijfeld begrippen als esters, fenolen, diacetyl en acetaldehyde. Er is echter een stof die in de bierwereld zelden aandacht krijgt, maar in de wijnindustrie juist hoog wordt gewaardeerd: glycerine, of chemisch gezien glycerol. Terwijl wijnmakers deze verbinding gebruiken om body en mondgevoel te versterken, lijkt ze bij brouwers nog grotendeels onbenut. De vraag dringt zich dan ook op: wat doet glycerine precies, en kan het ook iets betekenen voor bier?

Wat is glycerine?

Glycerol is een natuurlijk voorkomende suikeralcohol: een kleurloze, geurloze en stroperige vloeistof die commercieel verkrijgbaar is als glycerine. Ze wordt breed toegepast in de voedingsmiddelenindustrie als zoetstof of oplosmiddel, en komt ook voor in cosmetica en medicijnen. De energiedichtheid is vergelijkbaar met die van suiker, maar zonder nadelige effecten op gebit of mondgezondheid.

Binnen het brouwen duikt glycerol meestal op in laboratoria, waar het wordt gebruikt om gistcellen te beschermen bij het invriezen. Toch blijkt uit onderzoek dat glycerol ook tijdens de vergisting zelf in kleine hoeveelheden wordt gevormd. In regulier bier varieert het glycerolgehalte doorgaans tussen 1.100 en 2.100 mg per liter, met uitschieters tot ruim 3.000 mg/l bij sommige Duitse bieren (Nykänen & Suomalainen, 1983; Drawert et al., 1976).

In alcoholarme en alcoholvrije varianten is dat gehalte aanzienlijk lager, wat mede kan verklaren waarom deze bieren vaak een dunner mondgevoel hebben.

Onderzoek naar de invloed van glycerine

Om beter te begrijpen wat glycerine kan bijdragen aan mondgevoel en smaak, werd een proef uitgevoerd met drie verschillende bieren:

• een commerciële lager (0,5% ABV)
• een stout (0,3% ABV)
• een Engelse IPA (1,7% ABV)

Aan elk bier werden vier doseringen glycerine toegevoegd: 0,0 ml (referentie), 0,2 ml, 0,5 ml en 1,0 ml per 100 ml bier – overeenkomend met 0, 2, 5 en 10 ml per liter. Na het mengen tot exact 100 ml per monster werden de bieren beoordeeld op body, mondgevoel en eventuele perceptie van zoetheid.

Resultaten

Commerciële lager (0,5% ABV)

• 0,2 ml/100 ml: lichte toename in mondgevoel en body, zonder extra zoetheid.
• 0,5 ml/100 ml: duidelijke verbetering in structuur, met subtiele zoete nasmaak.
• 1,0 ml/100 ml: overmatige zoetheid en siroperig karakter.

De optimale balans werd bereikt bij 0,3–0,35 ml per 100 ml (ongeveer 3–3,5 ml/l).

Stout (0,3% ABV)

• 0,2 ml/100 ml: lichte verbetering van body, nauwelijks zoetheid.
• 0,5 ml/100 ml: voller mondgevoel, maar merkbare toename in zoetheid.
• 1,0 ml/100 ml: duidelijke overzoetheid.

Ook hier bleek 3–3,5 ml/l de optimale dosering.

Engelse IPA (1,7% ABV)

• 0,2 ml/100 ml: merkbare verbetering in mondgevoel.
• 0,5 ml/100 ml: vollere structuur met milde zoetheid.
• 1,0 ml/100 ml: te zoet en te zwaar voor de stijltypische balans.

De ideale bandbreedte lag eveneens bij 3–3,5 ml/l, waarbij het bier voller werd zonder zijn frisse bitterheid te verliezen.

Conclusie

Een toevoeging van 2 tot 5 ml glycerine per liter bier versterkt de body en het mondgevoel significant zonder het bier te zoet te maken. Hogere doseringen leiden tot een stroperige en onnatuurlijke smaakbeleving. De optimale concentratie ligt rond 3–3,5 ml per liter – een kleine hoeveelheid met een opvallend groot sensorisch effect.

Het enige nadeel is een lichte toename in caloriegehalte. Voor brouwers van alcoholarme of alcoholvrije bieren is dat echter een prima compromis in ruil voor een aanzienlijk rijker mondgevoel.

Slotbeschouwing

Voor brouwers die streven naar zachtere, rondere alcoholarme bieren biedt glycerine een eenvoudige maar effectieve manier om de drinkervaring te verrijken. Mits zorgvuldig toegepast, kan deze vaak vergeten verbinding het verschil maken tussen een dun, waterig biertje en een verrassend gebalanceerde, soepele dorstlesser.

Bronnen

• Nykänen, L., & Suomalainen, H. (1983). Aroma of Beer, Wine and Distilled Alcoholic Beverages: Formation and Analysis. Springer.
• Drawert, F., Tressl, R., & Schmitt, M. (1976). Glycerol und höhere Alkohole im Bier. Zeitschrift für Lebensmittel-Untersuchung und -Forschung, 160(3), 197–202.
• Eigen smaakonderzoek naar toevoeging van glycerine in alcoholarme bieren (2024).