Het jaar is bijna weer voorbij. Het was een uitstekend jaar. Op één punt schiet het jaar toch tekort: bierbouwen. Door drukte van verhuizen etc. is het er dit jaar helemaal niet van gekomen.

Op 1 januari uiten mensen wel eens goede voornemens. Mijn voornemen is een aantal bieren brouwen in het nieuwe jaar. Daarom bestel ik iedere maand het maandpakket bij de inkoopcommissie. Noteer het maar alvast.

Helaas worden niet alle goede voornemens werkelijkheid, maar deze moet lukken. 2011 wordt dan een goed brouwjaar. Dit wens ik dan ook iedere amateurbrouwer toe.

Afgelopen gezamenlijke brouwdag

De vorige Gezamenlijk Brouwdag werd samen gedaan met Jan-Willem van Leidsch Bier.  Mensen van het publiek waren uitgenodigd om langs te komen met een lege frisdrankfles om een liter wort mee te nemen naar huis, en de magie van bierbrouwen te ervaren.  Het was een succes en 20 mensen namen een liter eigen bier mee.  Voor meer info en fotos zie http://www.leidschbier.nl/ & natuurlijk onze eigen webpagina http://www.twortwat.nl/.

Afgelopen clubavond

De clubavond van november stond, als altijd, in het kader van de clubkampioenschappen. De gehele avond werden de bieren geproefd aan tafels. Dit ging er zeer serieus aan toe. Lees verderop het verslag van Nico Mes.

Komende clubavond

Komende clubavond van vrijdag 17 december is alweer de laatste van 2010 - het kerstdiner. Hopelijk heb je je ingeschreven, want net als andere jaren belooft het weer een spektakel te worden. Ook zal de prijsuitreiking van de clubkampioenschappen en de uitreiking van het gouden toetsenbord plaatsvinden.

Lievelingsbier proeven bij Lieveling

Het bier dat we op 11 september hebben gebrouwen met diverse soorten kruiden, kan iedereen komen proeven bij restaurant Lieveling.

Donderdag 30 december organiseert Lieveling een combinatie van deze proeverij en een buffet van bier-gerechten. De proeverij begint om 16.00, het bier-buffet is aansluitend om 18:30. De bieren worden gekeurd door de deelnemers, het bier met de hoogste beoordeling zal volgend jaar eenmalig uitgebracht worden.

Dit belooft een leuk evenement te worden, schrijf je dus in. Voor 't Wort Wat leden kost het buffet €25,- in plaats van €30,-, dit geldt ook voor hun gezinsleden. Vermeld bij je inschrijving dus dat je lid bent. Aanmelden kan per e-mail, zie http://www.restaurant-lieveling.nl/ voor adresgegevens.

Contributiebrieven

De contributiebrieven worden rond deze tijd verstuurd.  Het is handig als er spoedig betaald wordt.  Dank je wel!

In de koude natte winter van 2009 liep ik met mijn vrouw over de Albert Cuyp markt. Vroeger kwamen we daar zeer regelmatig en dan gingen we ook bij mijn schoonmoeder op bezoek maar sinds de laatste 7 jaar gebeurt dat nog maar heel zelden. Na zo’n twee uur in de kou te hebben rondgelopen vonden we het tijd worden om ons eens wat te verwarmen. Nu vind ik het heel leuk om bij een echte oude Amsterdamse kroeg binnen te stappen. Ik kom al meer dan 40 jaar daar in die buurt en ik heb de uitbaters nog nooit kunnen betrappen op en kwastje met verf of een aanpassing in dit antieke bedrijf maar het is er schoon en gezellig en er staat nog een ouderwetse toog in met een keurig gepoetst messing bovenblad waar zelfs nog een maatjespomp op staat. Voor de wat jongeren bij de vereniging: dit is een groot maatglas op een vaste voet met een aftapkraantje, daar werd dan de jajum (jenever) ingegooid. Als er dan teveel jajum in zat dan lieten ze de drank terug in de mandfles lopen en de afgepaste “maat” werd in het zakflesje of iets dergelijks getapt. Zo kon je dan vroeger een “maatje” met Jenever bij de kastelein kopen en mee naar huis nemen.

Dus wij stappen bij Koekenbier naar binnen. Het is er lekker warm en er klinkt een gezellig geroezemoes van de gasten; je hoort er behalve Nederlands en onvervalst Amsterdams ook Engels en Papiamento. Alle tafeltjes zijn bezet maar er zijn nog twee plaatsjes vrij aan de bar en die hebben wij dan ook maar in beslag genomen. Na de tapperij aan een onderzoek te hebben onderworpen viel mijn oog op de bierkaart en zag dat ze winterbier van de tap hadden. Wij besloten om er eentje te proberen. Het was een echt succes, we vonden het geweldig lekker, dat iets zoetig, vol moutig, donkerbruine bier met een romige schuimkraag en als je er een slok van nam dan voelde je de weldadige warmte van de hogere alcoholen door je mond naar beneden glijden en als een warme stoof zich in je maag nestelen. De kou was dan ook gauw uit ons lijf verjaagd.

Of het nu kwam door de herinneringen aan de mooie smaak van het bier, de warme sfeer met de gezelligheid of het goede gezelschap maar dit bier is wat ik mij heb voorgenomen om te gaan brouwen om de aankomende winter door te komen. Ik heb op onze site gekeken en ik heb gekozen voor het Milleniumbier. Een van de redenen is dat er zoethout in het recept zit en dat stond mij wel aan. In een ander recept word er gebruik gemaakt van laurier en ik heb geen ervaring met laurier in bier maar het geeft bij mij een associatie met drop en daar moet ik niets van hebben maar als iemand mij kan vertellen welk bier laurier bevat dan zal ik het zeker eens proberen (jthhvneijenhoff@ziggo.nl).

Het winterbier is inmiddels gebrouwen maar er gebeurde iets opmerkelijks tijdens het vergistingsproces. De hoofdvergisting begon bij SG 1086 op 19 °C, de vergisting verliep geweldig. Na 12 dagen het bier op een lagervat gezet, het SG was toen 1058 en op 16 °C weggezet. Na 14 dagen een controle uitgevoerd maar er was niets gebeurd. Ik heb hem toen weggezet op 19 graden en toen begon hij weer te gisten. Ik heb voor het vergisten de 1214 Belgian Abbey gebruikt en die heeft als optimale vergistings-temperatuur 14 tot 20 °C. Nu, weer 3 weken later, is het SG 1053; het zakt wel maar erg langzaam. Ter controle heb ik 2 kleine flesjes op een wat warmere plek weggezet en hiervan is het SG gezakt naar 1018. Het komt dus wel goed maar ik moet nog even dagdromen na een flinke koude boswandeling in de sneeuw voordat ik met een lekker winterbiertje bij de open haard zit op te warmen.

Allemaal prettige feestdagen en een goed Nieuwjaar,
Hans

Ik ben weer weg geweest. Ik ben naar Pisa gegaan voor de verjaardag van een goede vriend van mij. Wij zijn vanaf Eindhoven gevlogen met Ryanair. De heenvlucht was om 08:30 uur en dus hebben wij overnacht in een hotel naast het vliegveld. o

De avond ervoor besloten we om uit eten te gaan in Eindhoven. Maar waar? Ik gebruikte mijn trouwe webpagina Ratebeer.com :-) ( http://www.ratebeer.com/Places/Country/Cities/eindhoven/144.htm) We vonden een leuke Engelse bar met goed bier en lekker eten :-), Engelse Old Speckled Hen van het vat en een redelijke keus aan bieren op fles.

Pisa was erg mooi :-) Er staan foto's op mijn Facebook pagina als je die wilt zien (http://www.facebook.com/#!/album.php?aid=306266&id=523300545). Ik heb weer Ratebeer.com gebruikt om een leuke plek te vinden voor een lekker biertje. Er was er slechts eentje in Pisa (http://www.ratebeer.com/Places/Country/Cities/pisa/102.htm). Deze was ook bekend bij een goede vriend van mij uit Italië die in Pisa studeerde en werd ook aangeraden door de receptionist van ons hotel (een ontzettend mooie voormalige abdij!).

We wilden naar de Orzobruno, we waren er om 18:30 maar het ging pas om 19:00 open. Wij gingen wat eten in de stad en kwamen om 10 uur terug en het was bom en bom vol! Heel gezellig, heel veel Italianen. Wij hadden slechts tijd om 2 bieren te proeven, een lokaal gebrouwen stout (de kroeg is het proeflokaal van een microbrouwerij in Pisa) met inktvis inkt!!! en een triple met oranjebloesem geur :-) Lekker!

Ik ga zaterdag 4 december naar Praag toe dus volgende maand kun je iets over Praag verwachten.

Dean Southall
deanso@yahoo.com

Dit keer wederom geen Ben Bierbrouwen. Drukke tijden en een ander artikel zijn de oorzaak. Over dat laatste het volgende: Meerdere leden zullen het leuke artikel mogelijk hebben gelezen over een eeuwenoud bierrecept in 'Brew Your Own'. Indien niet, dan kun je jezelf opgeven bij BYO om hun maandelijkse e-magazine te ontvangen (of je leest nu verderp…). Dit keer betrof het informatie over een bier uit de tijd van Toetanchamon. De inhoud is een leuke aanvulling op de lezing van Ed de Graaf, eerder dit jaar. Het is beslist de moeite waard.

Het is naar Word omgezet door Jan Wurpel, er is door mij Nederlands van gemaakt (hoop ik) en we kijken uit naar de dag dat de inkoopcie dit recept gaat aanbieden als maandbier. Yes…

Toetanchamon Ale

Auteur: Terry Foster

Uitgave: BYO November 2010

Een tijd geleden, in 1996, verkocht het Londense warenhuis Harrods 1.000 flessen van een bijzondere reconstructie van een oud Egyptisch bier voor £ 50 per fles. Dit is (omgerekend met de wissekoers van vandaag) ongeveer $ 75 of € 59. Het verhaal van dit bier begint met een aantal archeologen en een elektronenmicroscoop, en eindigt bij Scottish Newcastle Brouwerij, maar er was wel wat brouwhistorisch materiaal dat eerst onderzocht moest worden. 
    
Het is een algemeen geaccepteerd idee dat bier voor het eerst werd geproduceerd door de Sumeriërs, ergens rond de 6.000 tot 8.000 jaar geleden. Bewijs van de 'Hymne aan Ninkasi', ongeveer 3.800 jaar geleden geschreven, suggereert dat een tweemaal gebakken brood (of 'bappir', gemaakt van gerst, geroosterde gerst, gerstemout en honing - werd gebruikt als bron voor de fermentatie. Dit was gemaischt samen met mout en dadels (Anchor Brewing produceerde in 1998 een versie van dit bier, dat noemden ze Ninkasi. Zie ook het BYO verhaal 'Archaeobeers' in het blad van September 2007). 
    
Er is enig bewijs dat bier werd gebrouwen in Egypte in het "pre-dynastieke tijdperk" (5500-3100 v.Chr.), dat wil zeggen vóór de farao's. De precieze timing hiervan is niet duidelijk, dus het is waarschijnlijk dat brouwkennis vanuit Mesopotamië in Egypte terecht kwam. In ieder geval, tegen de tijd van de farao's (3050 - 330 v.Chr.) was bier drinken een integraal onderdeel geworden van het leven voor iedereen, met inbegrip van de farao's, die vaak hun eigen koninklijke brouwerijen hadden. Tot de jaren 1990 waren de Egyptologen over het algemeen van mening dat bier werd gebrouwen op een soortgelijke wijze als het eerder genoemde Sumerische bier. Vaak wordt geciteerd dat een extra fermenteerbare bron honing was. Het is bekend dat honing, net als dadels, op grote schaal beschikbaar was in Egypte .
    
Dit alles roept een aantal vragen op, met inbegrip van wat de sterkte was van het bier en of bier op deze manier werd geproduceerd? Hoeveel van het graan zetmeel zou zijn gehydrolyseerd tot fermenteerbare suikers, vooral als het niet was gemout? Was het drinken als een soort van licht alcoholische pap? Zou het beslag lang genoeg zijn ingewerkt om het zetmeel tot suikers te laten omzetten? Of werd het meeste van de fermenteerbare stoffen geleverd door toevoeging van een groot deel van de honing of dadels?  
    
Barry Kemp van de universiteit van Cambridge kwam met een aantal van de antwoorden. Hij was directeur van een af te graven gebied op het oude Arbeiders Dorp van Amarna, gebouwd door Achnaton in 1350  v.Chr. en alweer vernietigt door Toetanchamon, zeventien jaar later. Wat Barry Kemp's team vond waren verschillende brouwerijen, waaronder de koninklijke brouwerij, en kwam hij in contact met Jim Merrington van Scottish and Newcastle Breweries in Groot-Brittannië, die geen onbekende was in Egypte. Het is vaak moeilijk, soms zelfs onmogelijk, om etensresten te vinden in archeologische opgravingen, als gevolg van vertering welke optreedt over een zo lange periode. Maar in dit geval was de Egyptische omgeving zo droog dat er sporen van brood, graan en bierresten werden gevonden in de brouwerijen in Amarna. Dr. Delwen Samuel, een archeobotanist (ook van de universiteit van Cambridge) was verantwoordelijk voor de pogingen om deze resten te identificeren. 
    
Dr. Samuel gebruikte zowel een optische microscoop als een rasterelektronenmicroscoop voor dit doel, en kwam met een aantal zeer interessante resultaten. Ten eerste kon het graan ofwel gerst of emmertarwe (vroege vorm van tarwe) zijn; deze granen werden meestal afzonderlijk gebruikt en niet als een mengsel. Ten tweede waren er aanwijzingen dat het graan in zowel brood als bier was gemout, en misschien wel verwarmd terwijl ze nog nat waren, met als resultaat geleivorming van het zetmeel. Ten derde: er waren geen dadels gebruikt bij Amarna. Dr. Samuel is van mening dat de aanname dat dadels op grote schaal werden gebruikt in het oude Egypte kwam door een hiëroglyfe, gezien in recepten en vertaald als "dadels," terwijl er werd bedoeld "zoetheid" afkomstig van de mout. Ze vond geen aanwijzingen dat andere aroma soorten werden gebruikt in het bier. Ten vierde werd het natte mout gezeefd om het graan van het kaf te scheiden, en niet door het filteren van verkruimeld brood zoals eerder aangenomen werd.
    
Dr. Samuel stelde een brouwschema voor, waarin een deel van het graan werd gemout en gemalen en vervolgens gemengd met koud water. Het resterende deel van het graan, dat gemout of ongemout kon zijn, werd gemalen en gemengd met warm water en goed verwarmd. De warme en koude maisch werd vervolgens gemengd en voor onbepaalde tijd liet men dit staan, waarna het mengsel werd gezeefd en de fermentatie uitgevoerd. Uiteraard blijven er vragen over de mate van zetmeelconversie en de bron van gist, maar dit is iets dichter bij moderne brouwerij procedures dan de traditionele opvatting.
    
Dat had het einde van het onderzoek kunnen zijn, ware het niet dat dit archeologische team een stap verder wilde gaan en daadwerkelijk een biertje wilde brouwen volgens deze bevindingen. En daar schoof Scottish and Newcastle bij aan. Hun team kwam naar Egypte, bestudeerde de opgravingen en de bevindingen van dr. Samuel en ging aan het werk. Zij analyseerden het water uit de bronnen in de buurt Amarna en besloot dat maar een beetje gips als toevoeging nodig zou zijn om te kunnen brouwen. Er werd ook besloten dat zij zou emmertarwe zouden gebruiken, maar dat was wel een probleem want dat is een zeer schaars graan tegenwoordig. Het wordt nog steeds geteelt in Turkije, dus importeerden ze voldoende zaden voor het Nationaal Instituut voor Landbouw en Plantkunde in Cambridge om 350 kg te verkrijgen. Dit werd vervolgens gemout bij Moray Firth Maltings in Schotland en toen was alles klaar, met uitzondering van de details van het recept. 

Er werd besloten dat ze zouden gaan voor een 6% bier dat zou worden gearomatiseerd met koriander en jeneverbes. Koriander groeide overal in het oude Egypte en werd veelvuldig gebruikt bij het bakken van brood; het toevoegen van jeneverbes is minder hard te maken. Maischen en koken zal gebeuren volgen de modernere methoden in de proefbrouwerij Scottish and Newcastles op haar Fountain Brewery in Edinburgh. Een moderne snelle giststam, geselecteerd uit de Nationale Collectie Gist, werd gekozen. Volgens een bron (die ik niet heb kunnen verifiëren) werd het graan bevochtigd en gemalen in een vijzel, wat 14 uur duurde! Dezelfde bron vermeld dat de fermentatie werd uitgevoerd in 1-gallon (4-5 liter) potten. Een andere bron verklaarde dat de emmertarwe werd gemalen in de proeffabriek, maar dat kon allleen worden uitgevoerd op een tiende van de normale snelheid omdat het graan zo hard was. 
    
Hoe dan ook, een brouwsel van de Toetanchamon Ale werd met succes gebrouwen en 1.000 flessen gevuld, gelabeld en opgestuurd naar Harrods. Met halve liters per fles zou men 130 1-gallon potten nodig hebben gehad, als we de bron moeten geloven! Het werd omschreven als: het heeft een ondoorschijnende gouden kleur en smaakt fruitig, moutig, karamel/toffee, zoet, kruidig/samentrekkend en het heeft een droge afdronk. 
    
Hoe zit het met een recept voor thuisbrouwers? Nou, om te beginnen ga je het moeilijk vinden om aan emmertarwe te komen, maar het zal niet veel verschillen van het origineel als je van reguliere tarwemout gebruik maakt. Je kunt uitgaan van 100% tarwemout, maar dat kan vaak leiden tot problemen bij het spoelen. Daarom adviseer ik een 40:60 mengsel van tarwe- en gerstemout. Extractbrouwers kunnen een Amerikaanse witbier extract nemen of een Weizenmalt extract, die beiden geschikt zijn. De keuze van de gist is problematisch, we kunnen gaan voor een neutrale gist of een witbier stam. Ik nam een ander besluit en koos voor een abdijstam, op grond van het feit dat dit een zoet bier wordt, zodat de fruitige esters van deze gist het bier een beetje meer evenwicht geven. Ik ging voor de "normale" gisting temperaturen, maar de oude Egyptenaren hebben hun bier misschien wel vergist bij hogere temperaturen, en je kunt het dus ook proberen bij 70-80 °F (21-27 °C) als je authenticiteit belangrijker vindt dan de drinkbaarheid ! 

Een nieuw Koninklijke Brew 

Scottish & Newcastle maakte nooit een tweede brouwsel van dit bier, en sloten hun Edinburgse brouwerij in 2002. Zelf verdwenen ze van de markt en hun brouwerij-imperium werd verdeeld tussen Heineken en Carlsberg. Dus dat is het einde van het verhaal van Toetanchamon Ale.
    
Maar is dat wel zo? De dag ik dit artikel ging schrijven, kreeg ik een persbericht dat zei dat de Wynkoop Brewing Company in Denver Tut's Royal Gold uitbracht. Dit bier werd speciaal gebrouwen in samenhang met de tentoonstelling over Toetanchamon en de Grote farao's, in het Denver Art Museum vanaf juni dit jaar tot januari 2011.
    
Het bier van Wynkoop bevat ongeveer 6% alcohol en er is gebruik gemaakt van bleke mout, honing, tarwe en teff - een graan afkomstig uit NO-Afrika - als bron voor de vergisting. Het is op smaak gebracht met tamarinde, koriander, paradijszaad, sinaasappelschil en rozenblaadjes. Hoofdbrouwer Andy Brown verklaarde: "We wilden een bier dat leek op wat oude Egyptische koningen zouden hebben gebruikt in de tijd van Toetanchamon. Het is een hybride bier geïnspireerd door Egyptische ingrediënten, maar gebrouwen met het voordeel van 3.000 jaar brouwwetenschap. " 
    
Andy zegt dat hij ook was geïnspireerd door een brouwer uit België die sprak over hoe wit bieren 1000 jaar geleden gesmaakt zouden hebben. "Dingen als spontane gisting, wat zurig, troebel, gekruid en gedronken binnen enkele dagen na het brouwen zijn alle van toepassing op zowel oude Egyptische en oude Belgische bieren, dus ik heb een hybride recept gemaakt", aldus Andy. 
    
Andy was zo vriendelijk om mij zijn recept (voor 20 vaten) te geven, en ik heb aangepast het voor een 5-gallon (19-L) brouwsel. Voor het graan ben ik uitgegaan van de BYO norm van 65% extract efficiëntie, en veronderstelde dat het teff eenzelfde opbrengst heeft als gemoute tarwe. Volgens Andy wordt teff geteeld in Idaho door de Maskal Teff company; als je het niet kunt krijgen kun je het gewoon vervangen door dezelfde hoeveelheid gemoute tarwe. 

Het omzetten van de cijfers voor de kruiden geeft een probleem, aangezien de aantallen zo klein zijn dat ze alleen worden gegeven in grammen. Als je geen geschikte weegschaal hebt, dan zul je je toevlucht moeten nemen tot ongeveer een theelepel van elk, behalve voor de koriander, dat mag alleen een mespuntje zijn. De kruiden werden toegevoegd in een zakje tijdens de whirlpool-fase, en dit zakje vervolgens in het gistvat gehangen. Het is misschien eenvoudiger dit zakje niet mee te koken, maar direct in het gistvat te hangen voordat je het wort erin stort. 
    
Marty Jones uit Wynkoop Brewing Company was zo vriendelijk mij een aantal Tut's Royal Gold te sturen en ik proefde het met een paar andere bierliefhebbers. De consensus was dat de smaak veel weg heeft van een Belgisch witbier, met veel smaak afkomstig van de gist. De toevoeging van de kruiden en "zoetstoffen" werden minder, maar gaf een subtiele complexiteit naast de bijna rokerige tarwesmaak. 

Tut's vloeibare nalatenschap

Dus, als u wilt weten wat Toetanchamon destijds dronk, probeer dan deze recepten een keer uit. 

Toetanchamon Ale - all-grain versie

(5 gallons/19 L)
OG = 1.060 (14,7 ° P)
FG = 1,014 (3,6 ° P)
SRM = 4-5 ABV = 6,0%

Ingrediënten

2,3 kg licht tarwemout
3,4 kg pilsmout
10 g korianderzaad10 g jeneverbessen
White Labs WLP500 (Trappist Ale) of WYEAST 1214 (Belgisch Abdij) gist

Stap voor stap

• Maisch bij 66-67 °C gedurende 90 minuten. 
• Hevelen en spoelen om 19 Lt van het wort te verkrijgen,
• Breng dit aan de kook en laat het gedurende 15 minuten staan. 
• Plet de koriander en jeneverbes en kook nog eens 10 minuten, 
• Koelen tot de vergistingtemperatuur en voeg de gist toe. 
• Vergisten bij 18-21 °C gedurende 5-7 dagen, dan
• Lageren voor nog eens 1-2 weken.
• Bottelen. 

Toetanchamon Ale - extract versie

(5 gallon/19 L)
OG = 1.059 (14,7 ° P) 
FG = 1,013 (3,6 ° P)
SRM = 4-5 ABV = 6,0%  

Ingrediënten

3,6 kg vloeibaar tarwemout extract
10 g koriander
10 g jeneverbessen
White Labs WLP500 (Trappist Ale) of WYEAST 1214 (Belgisch Abdij) gist

Stap voor stap

• Meng het extract met voldoende warm water tot een eindvolume van 19 L;
• Breng aan de kook en laat het 15 minuten kokend staan. 
• Plet de koriander en jeneverbes en kook nog 10 minuten
• Koelen naar de gisting temperatuur voeg de gist toe. 
• Vergisten bij 18-21 °C voor 5-7 dagen,
• Lageren voor nog 1-2 weken.
• Vervolgens bottelen.   

Tut's Royal Gold kloon - all-grain versie

Wynkoop Brewing Co

(5 gallon/19 L)
OG = 1.057 (14,0 ° P) 
FG = 1,009 (2,3 ° P)
SRM = 5 ABV = 6,3%

Ingrediënten

2,8 kg pilsmout (Rahr Premium)
0,45 kg grof gemalen Teff meel
0,68 kg Simpson's Haver
0,8 kg ongemoute tarwe
0,45 kg gemoute tarwe
0,14 kg rijst of haverkafjes 
5,5 g paradijszaad
4,0 g Pakistaanse rozenblaadjes 
7,0 g bittere sinaasappelschil
5,5 g tamarinde pasta
2,3 g gemalen koriander
28 g ontpitte dadels
280 g wilde bloemen honing
White Labs WLP400 (Belgische Wit Ale), of WYEAST 3522 (Belgisch Witbier) gist.

Stap voor stap

• Maisch alle granen op 59 ° C gedurende 30 minuten (de rijst of haverkafjes ook toevoegen, je gebruikt ze om te voorkomen dat je filter dichtslaat door de tarwe (note bj: gebeurt bij het maken van wit- of weizen ook niet, dus waarom nodig?).
• Voeg voldoende kokend water om de temperatuur te verhogen tot 68 °C rn rust nog eens 30 minuten.
• Hevelen en spoelen naar 20-23 liter wort,
• Kook dit gedurende 60 minuten. 
• Afkoelen en in het gistvat, dan kruiden in een hopzakje of zakje van kaasdoek toevoegen en voeg de gist toe. 
• Meng de honing en dadels met kokend water (ongeveer 0,25 - 0,5 liter) en voegen dit toe na de eerste vergistingsfase. 
• Na 5-7 dagen overhevelen naar lagervat, laat 1-2 weken uitvergisten en klaren
• Bottelen.

Terry Foster is Brew Your Own's "technieken" columnist.

Gagel is een inheemse plant, met een kruidige geur en smaak, die in de middeleeuwen veel gebruikt werd als toevoeging aan bier. Het maakte onderdeel uit van het zogeheten Gruit, ook wel als Gruyt gespeld, een kruidenmengsel dat door de Gruyter (daar komt het woord Grutter nog steeds vandaan) werd samengesteld en dat in plaats van het huidige hop gebruikt werd om het bier smaakvoller en houdbaarder te maken. In die tijd werd belasting over Gruyt geheven.

ALs je dus een klassiek bier wilt maken, of gewoon een lekker kruidig bier, is Gagel een goede toevoeging. Wees wel voorzichtig, het heeft een erg krachtige smaak.

LET OP: Gagel is een beschermde plant, en mag niet uit de natuur gehaald worden!

... maar dit was een buitenkansje. Via via kon ik aan een Gagel-plant komen uit de tuin van iemand in Gelderland. Gagel is een beschermde plant, wat wil zeggen dat je hem niet uit de natuur mag halen. Maar uit de tuin van iemand anders is (lijkt mij) een heel ander verhaal.

Gagel is een moerasplant, en hoewel de afwatering van de kleigrond hier niet optimaal is, kun je onze achtertuin moeilijk een moeras noemen. Aan de gagel zat nog wel een hele klomp veengrond, die erg luchtig was. Al het water in de buurt werd erin opgeslurpt. Ik besloot de gok dus te wagen, en de klomp grond met gagel en al gewoon in te graven. Dat was januari 2008.

In 2008 deed de plant het prima. Maar in 2009 bleek dat het vooral kwam door de levenskracht die nog in de Gagel zelf zat. Eind 2009 zag de plant er zielig uit, en het verwonderde me dat hij de strengere winter van 2009 / 2010 overleefd had.

Dat vroeg in maart 2010 om andere maatregelen. Ik heb een speciekuip gekocht en ingegraven tot een centimeter of 6 onder de oppervlakte van de grond. Van de kuip is dus niets meer te zien. Daarna de kuip volgestort met turfgrond (dat komt het dichtst bij veengrond). Vervolgens heb ik de turfgrond doordrenkt met 30 liter water, dan moet het (voor de plant) op een moeras lijken. Wat niet meer in de kuip past loopt vanzelf over de rand, en bevochtigt de rest van de tuin (zo is het idee). Iedere week gooi ik er een liter of 10 extra water in, uit onze eigen put.

Nu, een maand later, lijkt de plant weer helemaal tot leven te komen. Er zitten enkele katjes in, en de knoppen beginnen te groeien.

• Juni 2010: Ik heb de gagel nog niet eerder zo vol blad en zo levendig gezien! De plant voelt zich prima op zijn gemak
• November 2010: De plant is zelfs flink gegroeid, en zit helemaal vol katjes

Zie onderstaande foto's voor een impressie.

Door Lidewij Jansen van Galen en Peter Hompe

Na jarenlang in Engeland op vakantie te zijn geweest hadden we voor dit jaar bedacht dat Ierland eens aan de beurt was. De Ierse republiek welteverstaan. Omdat we geen idee hadden waar te beginnen leek het ons een goed idee een rondreis te boeken om een indruk te krijgen van het land en zijn bewoners.

Uiteraard hadden we wel zo onze verwachtingen: veel groen, nattigheid (hoewel dat volgens de reisgidsen in september zou moeten meevallen), gezellige pubs met live muziek en lekkere bieren.

Na een nachtelijke overtocht vanaf Cherbourg kwamen we op een vrijdag rond lunchtijd aan in Rosslare. Het was prachtig weer en we reden op ons gemakje naar Kilkenny en het hotel voor de eerste overnachting (voor de rest van de reis hadden we cottages geboekt). We checkten in en besloten daarna het stadje te gaan verkennen. Het was een levendig plaatsje met gezellige pubs. We begonnen kalm aan met koffie en thee, maar daarna uiteraard een Guinness, de nationale drank, en een Smithwick, een Ierse Rooie. Verder was er eigenlijk niks op tap, behalve cider en een zestal lagers waaronder Heineken, Budweiser en Kronenbourg: niks dus. Ook flessenbier was verbazingwekkend weinig op voorraad. Maar we waren pas aan het begin van onze vakantie, wie weet wat voor prachtige bieren Ierland nog voor ons in petto had.

Bedroevend weinig zou blijken. In een enkele pub kwamen we nog Murphy's stout tegen maar dat was het dan wel. Zelfs de hier in Nederland zo populaire Murphy's Red hadden ze nergens. Ook in de supermarkt was het aanbod niet overweldigend.

Vorig jaar zijn we een lang weekend in Dublin geweest en daar hebben we een tweetal brouwpubs gevonden, maar het leek erop dat zij zo ongeveer de enigen zijn die iets ander schenken dan Guinness, Smithwick en de zes lagers. De eerste, Messrs Maguire, is een pub waar een brouwerij ín zit. De pints van henzelf zijn € 4, terwijl voor de overige bieren € 5 per pint wordt gevraagd. Overigens allebei heel redelijke prijzen. De tweede is de Porterhouse Brewery. Ooit begonnen in de kelder van een pub, hebben ze inmiddels 4 pubs in Dublin en één in London en de brouwerij verplaatst naar een industrieterrein buiten Dublin. Ze hebben negen eigen bieren en … errug lekker!!

Vanuit ons eindpunt Dublin hebben we de veel kortere overtocht naar Holyhead in Wales gemaakt. Daarvandaan naar Oxford gereden, waar we in een heel klein plaatsje vlakbij, Denton geheten, een kamer voor twee nachten hadden geregeld in de local pub. De volgende dag gespendeerd in Oxford en wat lokale biertjes in een pub gedronken. De dag erna hebben we nog één keer een supermarkt bezocht en o.a. wat Engelse bieren meegenomen. Daarna naar huis.

Toen we thuiskwamen lag er op de mat een Camra krantje met daarin een artikel over, jawel, Ierse bieren, of liever: het gebrek daaraan. Jammer dat we dat niet vóór de vakantie hadden gekregen, maar ja… je kunt niet alles hebben.

De journalist van het stuk had zelf een rondje Ierland gedaan en had daar een vijftal microbrouwerijen opgesnord. Waarschijnlijk had hij zich iets beter voorbereid dan wij ;-). Het blijkt dat Guinness de laatste 60 jaar er zo hard aan heeft getrokken dat er hele generaties zijn opgegroeid met bijna niets anders dan Guinness op de tap. Pas de laatste jaren zijn er een paar enthousiastelingen die proberen de Ieren op te voeden op biergebied en langzaam te leren dat er meer is op deze aarde dan Heineken, Smithwicks en Guinness.

Ook wordt pas de laatste jaren weer hop verbouwd. Ergens in de jaren '50 had Guinness de hoptelers meegedeeld wat hun prijs zou zijn voor de hop. Die was zo schandalig laag dat de boeren hun ranken onderschoffelden en iets anders gingen verbouwen.

Om de Ierse bierdrinker en -brouwer wat te ondersteunen in deze toch al zo moeilijke tijden, is er afgelopen zomer een vereniging opgericht in dezelfde trant als Pint en Camra: Beoir (www.beoir.org). Wij zijn al lid...

De Brouwstappendemo is een idee van Jan Willem Fukkink. Het doel is mensen te laten zien hoe het brouwproces precies in zijn werk gaat en hoe je dat hobbymatig kunt doen. Daarom laten wij alle stappen van het brouwen tegelijkertijd naast elkaar zien.

Op een tafel staan alle materialen naast elkaar op volgorde van brouwen opgesteld. Eerst de werkende schrootmolen met een beetje geschrote mout. Dan een maischketel gevuld met de geschrote mout en water. Daarnaast de kokende ketel met hop. Dan een gistingsfles met gistende wort en dus een werkend waterslot. Daarnaast een kroonkurkapparaat met flesjes en een paar kroonkurken. Er liggen ook een aantal ’t Wort Wat foldertjes. Als laatste staan er natuurlijk een paar door clubleden gebrouwen bieren om te laten proeven. Op deze manier kunnen wij heel duidelijk vertellen over het zelf brouwen van bier.

Zelf ben ik tot nu toe vijf keer mee geweest met de Brouwstappendemo. Dat was bij het PINT Winterbier Festival in Gouda, het PINT Speciaalbier Festival in Alkmaar, de “Dag van het Park” in Hoofddorp, het Hopoogstfeest van Gulpener en op de Gezamenlijke brouwdag in Lisserbroek. Omdat wij tot nu toe op zeer verschillende evenementen hebben gestaan was het publiek ook heel verschillend.

Op de speciaalbier-festivals van PINT waar wij gestaan hebben, was het publiek natuurlijk snel geïnteresseerd maar ook zeer kritisch. Sommige mensen die ik sprak geloofden niet zomaar dat het resultaat van zelf gebrouwen bier goed kon zijn. Ik vertelde dan vaak over de enorme hoeveelheid verschillende hoppen, mouten en gisten die beschikbaar zijn voor hobbybrouwers. En ook waar je met de verschillende fasen in het brouwproces zelf de smaak kunt beïnvloeden. Bijvoorbeeld met je maischschema, het tijdstip van je hopgift, en de temperaturen van de vergisting en lagering. Natuurlijk hadden wij genoeg bier mee om te laten proeven. Dit leidde tot heel veel positieve reacties.

De “Dag van het Park” (een feestelijke opening van een park in Toolenburg met kraampjes en festiviteiten) in Hoofddorp werd bezocht door een heel ander soort publiek. Heel leuk was het daar om met voorbijgangers te praten over onze hobby. Natuurlijk heb ik daar de mensen niet belast met ingewikkelde verhalen over het brouwproces. Wel was het leuk mensen te overtuigen dat je op een redelijk eenvoudige manier zelf bier kunt brouwen. Ik heb daar natuurlijk de mensen ook verteld over ’t Wort Wat, over de clubavonden, de cursus en de internetsite.

Op het Gulpener Hopoogstfeest kregen wij ook veel leuke reacties met de Brouwstappendemo. Leden van Puurzaam (een tijdschrift van Gulpener) mochten die dag zelf de Gulpener hop plukken en er was een grote feesttent waar het ontzettend druk en gezellig werd.

Op de Gezamenlijke brouwdag in Lisserbroek (13-11-2010) konden bezoekers een kijkje komen nemen bij clubleden die aan het brouwen waren. Zij konden zelf één liter bier brouwen en met gist mee naar huis nemen. De bezoekers zagen hoe clubleden met hun eigen installaties bier brouwden. Leuk was het om te zien dat ook daar zo’n groot verschil in zit. Er zijn mensen in eenvoudige pannen aan het roeren en je ziet geautomatiseerde HERMS-systemen. Voor een leek is het lastig om te onderscheiden met welk onderdeel de brouwers bezig waren. Daarom stonden wij er met de Brouwstappendemo om bezoekers het hele proces stap voor stap uit te leggen.

Al met al komen wij met de Brouwstappendemo dus vaak op hele leuke (bier)evenementen. We doen de Brouwstappendemo altijd met meerdere mensen en dat is erg gezellig. Hierdoor is er ook altijd gelegenheid om zelf het festival of evenement te bezoeken. Als je het leuk vindt om ook een keer mee te gaan met een Brouwstappendemo kun je jezelf aanmelden bij de Brouwdemo-commissie.

De gehele clubavond was gewijd aan de keuring van bieren ten behoeve van de clubkampioenschappen. Dit jaar: Alt en Tripel.In groepen (5-6 personen) werden de bieren gekeurd. Iedere groep stond onder leiding van een keurmeester. In de groep waarin ik zat kwamen eerst de Altbieren ter keuring. 5 bieren werden geproefd. Hierbij bleek dat het toch lastig is een Alt te brouwen. Geen van de aangeboden was een echte Alt. Dit wil niet zeggen dat de bieren slecht waren, maar een Alt smaakt naar mijn mening anders dan deze 5 door ons gekeurde bieren. Ik ben benieuwd of dit bij de andere groepen anders was. Als tweede werden tripels geproefd. Hierbij bleek dat de meesten meer ervaring hebben met het brouwen van een tripel. Er werden door onze groep een paar goede tripels geproefd. Wel vraag ik me hierbij af of je voor een tripel elk kruid kan gebruiken. Door het gebruik van heel verschillende kruiden ontstaat er een groot palet aan bieren die aan de definitie van tripel voldoet. Is bijvoorbeeld een bier waarin gagel of laurier overheerst nog wel als tripel aan te merken?Al met al een heel leerzame avond, vooral ook door het zeer nuttige commentaar van de keurmeester.