2008 is alweer bijna achter de rug als ik dit schrijf. Dit jaar zal bekend blijven als het jaar van de kredietcrisis. Velen van ons zullen daar geen nadelige gevolgen van hebben ondervonden, tenzij je veel aandelen hebt of je geld had geparkeerd bij Icesave. Voor mij was het meer het jaar van de brouwcrisis. Ik heb maar tweemaal gebrouwen en dat is veel te weinig. Een voornemen voor het volgende jaar is dan ook om vaker te brouwen. Ik hoop maar dat het niet gaat als vele goede voornemens bij het nieuwe jaar. Een ander nieuw voornemen is om meer artikelen voor het clubblad te schrijven. Ik verwacht dat meer lezers dit zullen doen. Ik heb niets tegen Theo maar ik hoop hij voor het volgende Gouden Toetsenboord in 2009 hij geduchte concurrentie krijgt. Vanaf hier aan alle lezers een goed brouwjaar 2009 toegewenst.

Nico

Kerstdiner
Het was even spannend of we het benodigde aantal inschrijvingen zouden halen, maar gelukkig bleek een week vóór het Kerstdiner dat we ons ten onrechte zorgen hadden gemaakt. Met ruim 50 deelnemers was het weer als vanouds een gezellig diner. Aan alle harde werkers (Wilma Wurpel in het bijzonder): hulde voor jullie inspanningen, het was weer super!

Inmiddels voor de tweede keer (dús een traditie ;-) werd het Gouden Toetsenbord uitgereikt. Er was een complexe weging nodig van de artikelen, maar uiteindelijk is opnieuw Theo van Eijden als winnaar uit de bus gekomen. Proficiat!  Een andere gedenkwaardige gebeurtenis was het optreden van de goochelaars. Zij hebben normaal gesproken op de derde vrijdag van de maand de bovenzaal in gebruik, maar waren verbannen naar het café op de begane grond. John Gouwerok had geregeld dat hun juniorgroep ons tijdens het diner zou komen vermaken. En dat is ruimschoots gelukt! Zelfs als je er met je neus bovenop zat waren sommige trucs nog steeds niet te doorgronden...

Kandidaten bestuur
Zoals jullie weten gaan André van der Zee en ikzelf het bestuur verlaten op de ALV van vrijdag 6 maart aanstaande. De werving van nieuwe kandidaten voor het bestuur is in volle gang. Tot onze vreugde heeft Erik Deelissen zich beschikbaar gesteld. Erik is lid van het eerste uur (lichting 1994) en we zijn als bestuur bijzonder blij met zijn kandidatuur. Inmiddels heeft Ernst de Moor zich kandidaat gesteld om het voorzitterschap van mij over te nemen. De afgelopen weken heeft Ernst zich zeer degelijk voorbereid en ingewerkt op zijn nieuwe verantwoordelijkheid, en ik heb er dan ook het volste vertrouwen in dat hij de voorzittersrol uitstekend zal gaan vervullen. Cor Stoker (secretaris) en Walter Bakker (penningmeester) behouden hun huidige functie.

Daarmee is er nog wel steeds één vacature voor een bestuursfunctie. De werving gaat onverminderd door, maar als je zelf al weet dat je interesse hebt, aarzel dan niet om contact op te nemen met één van de bestuursleden (bijvoorbeeld mijzelf: 06-15101755). Dan kunnen we precies toelichten wat het inhoudt om bestuurder te zijn van deze mooie vereniging.

Inkoop NextGen
Het was even schrikken toen Gerrit en Arjen (en Ronald) aankondigden dat ze gingen stoppen met de Inkoop-commissie. Ik kan me nog goed herinneren dat ze in 2005 de handdoek oppakten om een nieuwe Inkoop-commissie te gaan opzetten. Dat is ze in de afgelopen vier(!) jaar uitstekend gelukt, met toch wel de maandpakketten als absolute topper. De vraag was natuurlijk wie er in staat zou zijn om de Inkoop van Gerrit en Arjan over te gaan nemen, en op welke manier.

Met groot genoegen kan ik melden dat Stefan en Michael Woolthuis zich hiervoor hebben gemeld. Begin januari hebben we de plannen besproken. Het was wel duidelijk dat de samenwerking met brouwerij De Molen (voor met name de levering van mout) niet vol te houden is als je niet in (de omgeving van) Bodegraven woont. We zullen daarom andere kanalen benaderen voor de levering van ingrediënten en artikelen. De Inkoop-bestelpagina blijft gewoon in gebruik, en ook de maandpakketten blijven bestaan, dus voor de leden verandert er niet zo heel veel. De verwachting is dat Stefan en Michael eind februari / begin maart de Inkoop-commissie kunnen gaan overnemen. Heren, succes!

Volgende clubavond
Op vrijdag 30 januari zien we elkaar alweer tijdens de eerste clubavond van 2009. Hoofdonderwerp is deel 2 van de presentatie van de Kruiden-commissie. De avond wordt verzorgd door Erik Bouman en Louis van Velthoven, en gaat over het gebruik van traditionele kruiden. Met diverse resultaten om te proeven!  Zie ook het artikel van Louis in het clubblad van oktober 2008. Verder natuurlijk de prijsuitreiking van het clubkampioenschap 2008. Wie o wie mag de Grote Beker dit jaar op de schoorsteenmantel zetten?  Voor het clubkampioenschap hebben we trouwens wat spannende en vernieuwende plannen, maar daarover op een later moment meer.

Met vriendelijke groet,

Jan-Willem

Nu het vuurwerk is afgestoken en de kruitdampen weer zijn opgetrokken, heeft een nieuw jaar een aanvang genomen. Ik wens jullie allen een gezond en gelukkig nieuw jaar toe, met veel mooie bieren en veel brouwplezier.

Ja, er is weer voor miljoenen aan kruit verschoten, behalve bij mij. Mijn kruid is nog niet verschoten. Nee, sterker nog, ik begin er mee. Vanaf nu schrijf ik elke maand een stukje vanuit een kruidig hoekje. Jan’s Kruidenhoekje wordt een nieuwe maandelijkse rubriek in dit kleine boekje. Dit is een voortvloeisel uit de activiteiten die de kruidencommissie het afgelopen jaar ontplooid heeft.

Ik ben niet zo druk geweest met allerlei alcoholische extraxten te trekken uit kruiden of proefbrouwsels met diverse soorten kruiden te brouwen. Wel heb ik één en ander al mogen proeven van hetgeen onze Druïden uit de kruidencommissie aan drankjes getoverd hebben. Ik heb me beperkt tot het onderzoeken van allerlei artikelen in diverse boeken en op internet die iets over diverse kruiden te melden hadden. Dit zijn veelal artikelen die handelen over kruiden als middelen die een remmende of juist stimulerende werking hebben op lichaamsfuncties en geest. Door de voor ons brouwers bruikbare tekstdelen te verzamelen, ze aan elkaar te linken en ze hier en daar iets op te poetsen, heb ik geprobeerd er een aantal artikelen voor ons clubblad van de maken.

Ik begin in deze eerste editie van 2009 met een artikel over kruiden in het algemeen. Wat is een kruid voor ons brouwers, waarvoor dient het en welke bestanddelen bepalen nu het karakter van een kruid. Dit eerste artikel gaat in op de karakteristiek werkzame stoffen van kruiden in het algemeen. In de komende uitgave van februari en in de daarop volgende maanden wil ik telkens één specifiek kruid gaan belichten. Als eerste zal “Gagel” behandeld worden. Later de overige kruiden die tot het Gruit gerekend worden. En als het lekker loopt kijk ik of er ook nog over andere kruiden wat geschreven kan gaan worden.

Het gaat hierbij in eerste instantie om de volgende kruiden:

• Gagel
• Salie
• Laurierbessen
• Duizendblad
• Rozemarijn
• Brandnetel
• Jeneverbes
• Karwijzaad (kummel)
• Anijs
• Dennenhars
• Koriander
• Zoethout

Het zou leuk zijn als er onder onze leden ervaringen op gedaan zijn met het brouwen met kruiden en deze mensen hun ervaringen hiermee zouden willen delen. Heb jij ervaringen met kruiden of weet je er iets bijzonders over te vertellen, laat het mij dan weten. Dan kan ik ook deze verhalen meenemen in de artikelen over kruiden. Dus heb je ervaringen? Kom dan op met je verhaal. Maar dan nu het eerste artikel uit Jan’s kruidenhoekje.

Veel leesplezier toegewenst.

Jan Wurpel.

Langs deze weg nodigt het bestuur van de amateurbierbrouwersvereniging ’t Wort Wat haar leden uit tot het bijwonen van de jaarlijkse algemene ledenvergadering, welke gehouden zal worden op:

Vrijdag 6 maart 2009, 20:00 uur in “De Boerderij” te Hoofddorp 

De agenda voor de ALV 2009 is als volgt:

1. Opening,
2. Vaststelling agenda,
3. Benoeming stemcommissie,
4. Goedkeuring notulen ALV 16 februari 2008,
5. Goedkeuring Jaarverslag van het bestuur van ’t Wort Wat over 2008,
6. Financiële verslaglegging:
1. Goedkeuring financieel jaarverslag inclusief bevindingen van de kascontrolecommissie,
2. Verkiezing kascontrolecommissie 2009,
7. Bestuursverkiezing,
8. Activiteitenbeleid 2009,
9. Rondvraag,
10. Sluiting.

Het verslag van de ALV 2008 treft u aan in het clubbad van januari 2009, het jaarverslag van het bestuur in het clubblad van februari 2009.

Namens het bestuur
Cor Stoker
secretaris.

Gruit & Kruiden

Voordat de brouwers in de 14e eeuw overschakelden op hopbier werd er in onze streken gruitbier gebrouwen en gedronken. Hoe gruitbier was samengesteld en hoe het bereid werd, daarover tastte men lange tijd in het duister. Wat was nu eigenlijk gruit en wat gebeurde er precies in een gruithuis?

Over de samenstelling van gruitstof is nog een Zwols voorschrift bekend uit 1398. Daarin wordt gesproken over 32 mud cruyt, 100 pond hars en 100 paar zwaercruyt. Met cruyt wordt, zo blijkt uit maandrekeningen van 1407 en 1411, gaghelkruyt bedoeld. Gagel, zoals wij het tegenwoordig noemen. Met het zwaercruyt, zo blijkt uit andere verantwoordingen, werd “duris specibus dictis serpentien et bekeler” bedoeld. Met het serpentien wordt waarschijnlijk slangenkruid bedoeld, waarmee nog weer verschillende plantensoorten aangeduid kunnen zijn geweest (Serpent betekent slang). Bekler, in andere bronnen ook wel aangeduid als bekelteer, is taalkundig te herleiden tot ‘bacae lauri’, de vruchten van de laurier. Het derde ingredient was hars.

Gruit was eigenlijk een kruidenmengsel dat ietwat kon verschillen volgens de kruiden die men per streek kon vinden, nu eens lauriervruchten, serpentien en bekeler, dan weer laurier, salie, duizendblad. Steeds bevatte het ook hars (resina), maar het hoofdbestanddeel was gagel. Dit kleine struikje vond men in voldoende mate op de moerasgronden die toebehoorden aan de landsheren. Die zagen er een bron van inkomsten in en verplichtten de plukkers de kruiden te leveren aan hun gruithuizen, De toen nog talrijke brouwers werden verplicht daar het gruit te komen kopen. Dat zou in Vlaanderen en Nederland enkele eeuwen blijven duren.

Uit de artikelen die ik heb kunnen raadplegen kwam naar voren dat buiten de gagel brouwers nog tal van andere kruiden aan hun recepten toevoegden De volgende kruiden en ingrediënten heb ik opgezocht die rond de middeleeuwen deel uitmaakten van het gruit.

• Gagel
• Salie
• Laurierbessen
• Duizendblad
• Rozemarijn
• Brandnetel
• Jeneverbes
• Karwijzaad (kummel)
• Anijs
• Dennenhars
• Koriander
• Zoethout

Goed, we weten nu wat er met met gruit bedoeld werd. Maar wat zijn nu kruiden, wat is de definitie van een kruid? Wikipedia geeft de volgende beschrijving:

Een plant wordt kruidachtig genoemd als ze niet of in zeer geringe mate verhout. Een kruidachtige plant is wel een vaatplant, maar kent niet (of nauwelijks) secundaire diktegroei; ze heeft geen stam of takken die jaarlijks dikker worden.

Een kruidachtige plant kan eenjarig, tweejarig of vast zijn.

Kruidachtige planten worden ook wel eens kruiden genoemd, zoals in de 22ste druk van Heukels' Flora van Nederland. Dat is een ander begrip dan "kruid" zoals het doorgaans gebruikt wordt: een plant die voor een bepaald doel gebruikt wordt, medicinaal (medicinale kruiden) of om gerechten van een bepaalde smaak te voorzien (tuinkruiden), etc. De meeste kruidachtige planten zijn geen kruid in deze zin van het woord, bijvoorbeeld koolzaad. Kruiden die in de keuken gebruikt worden hoeven niet kruidachtig te zijn, zoals rozemarijn.

Ik zal in de behandeling van kruiden uitgaan van de volgende definitie die voor ons brouwers ook wel het meest tot de verbeelding zal spreken:

Een kruid is een plant waarvan bepaalde delen – wortels, stengels, bladeren, bloemen en vruchten- gebruikt worden voor voedsel, medicijnen, smaak en of geur.

Voor ons brouwers is dat dus een aromatische plant die geur en smaak aan ons bier kan geven.

Planten (en dus ook kruiden) bevatten een complex van zogenaamde inhoudsstoffen. Deze inhoudsstoffen vullen elkaar aan, ze passen bijeen of onderdrukken stoffen die, als ze geïsoleerd zouden worden toegepast, een schadelijke werking zouden kunnen veroorzaken. Wees echter voorzichtig met grote doseringen van deze inhoudsstoffen. In grote hoeveelheden kunnen ze een giftige uitwerking hebben

Een aantal van deze inhoudsstoffen zijn voor ons brouwers van belang en hebben invloed op de geur en de smaak van het bier. De stoffen die hieraan een bijdrage leveren zijn

1. Etherische oliën
2. Flavonoïden
3. Bitterstoffen
4. Looistoffen
5. Alkaloïden
6. Glucosiden
7. Terpenen

1. Etherische oliën

Wat zijn etherische oliën? Planten zijn behoorlijk slim. Om zich voort te kunnen planten zijn er in de meeste gevallen insecten nodig. Die zorgen voor de bestuiving. Mooi bedacht, maar hoe komen die insecten bij die planten terecht? Wel, daar heeft de natuur het volgende op gevonden. Planten produceren lekkere geurtjes. De insecten laten zich graag verleiden door die heerlijke aroma’s en komen graag een kijkje nemen. Sommige planten hebben deze geurfabriekjes ondergebracht in de bloemblaadjes, denk maar aan de rozen. Andere hebben een lekker ruikende schil zoals sinaasappels, citroenen, enz.

Maar ook zaden, bladeren, stengels of wortels kunnen zorgen voor een aparte geur. Denk maar eens aan de zaden van steranijs. De stoffen die deze specifieke geur voortbrengen noemen we etherische, essentiële of vluchtige oliën.

Het woord etherisch komt van het Griekse aither. Letterlijk betekent aither lucht van de hemel. Met aither duidden de Grieken de onderste laag van de kosmos aan. Soms wordt het wel "aetherische oliën" gespeld. De etherische oliën zijn net als ether vluchtig en sterk geurend.

De etherische oliën treffen we meestal aan in speciale oliecellen, klieren of kanaaltjes in alle delen van de plant. Het gehalte hangt sterk af van jaargetijde, klimaat, soort bodem, tijd van de dag, enz. Sommige planten bevatten echter heel veel etherische oliën.

Bij kamertemperatuur zijn deze etherische oliën al vluchtig. In de familie Lipbloemigen (Lamiaceae) bijvoorbeeld, zijn er nogal wat soorten met etherische olie. Zo ook in naaldbomen en schermbloemen. Waarschijnlijk zijn het afval- of eindproducten van stofwisselingsprocessen in de plant. Planten met een gehalte aan etherische olie vallen ons vooral op door hun geur. Ze bestaan voor een groot gedeelte uit terpenen (mono- en sesquiterpenen). Etherische oliën kunnen uit verschillende delen van een plant worden gewonnen, bijvoorbeeld de bloesem, de vrucht, het zaad, de bladeren, de schil, of het hout (van stam, takken of wortels). Soms bevatten verschillende delen van een plant verschillende etherische oliën.

Al ruim 2000 jaar v.Chr. wisten de Chinezen dat etherische oliën uit bepaalde planten sterke geneeskrachtige eigenschappen bezitten. Vanuit China verspreidde deze kennis zich naar landen als India, Perzië en vooral Egypte. De Egyptenaren gaven hun kennis door aan de Grieken, deze op hun beurt weer aan de Romeinen. De bekende Romeinse badcultuur was gebaseerd op het gebruik van essentiële oliën.

Winning

Etherische olie wordt op verschillende manieren gewonnen. De meeste etherische olie wordt gewonnen door middel van stoomdestillatie. Hierbij wordt stoom door de te verwerken plantendelen geleid. De etherische olie vervliegt met de stoom. Nadat de stoom is afgekoeld tot water kan de etherische olie hiervan worden gescheiden door het verschil in polariteit tussen de olie en het water.

Een methode die bij citrusvruchten gebruikt wordt is de koude persing. Hierbij wordt de oliehoudende schil van de plant uitgeperst en wordt zo de olie gewonnen.

Uit enkele, voornamelijk harsachtige stoffen, wordt de etherische olie gewonnen door droge destillatie. Hierbij wordt de vaste stof voorzichtig verwarmd, waarbij de etherische olie verdampt. Deze damp wordt vervolgens gecondenseerd.

Een andere methode is extractie. Strikt genomen ontstaat dan geen etherische olie, maar een extract, absolue of concrete enfleurage. Hierbij ontstaat eigenlijk een pommade in plaats van een etherische olie. Deze methode wordt niet of nauwelijks nog toegepast vanwege de hoge kosten

Gebruik

Etherische olie wordt op verschillende manieren gebruikt:

Als smaakstof

Vele levensmiddelaroma's zijn geheel of gedeeltelijk opgebouwd uit etherische olie. Voorbeelden zijn sinaasappelolie voor sinas en andere limonades. Pepermuntolie voor snoepgoed en kruidnagelolie in soepen en sausen.

Als geurstof

In cosmetica, schoonmaakmiddelen, massage-olie en luchtverfrissers worden veel etherische oliën gebruikt. Een geurstof voor gebruik in cosmetica bestaat gemiddeld voor 30% uit etherische olie. Daarnaast wordt etherische olie onvermengd of vermengd gebruikt als te verdampen geurstof in een aromabrander, in de sauna of een stoombad.

Als geneesmiddel

Er zijn een paar honderd soorten etherische oliën die gebruikt worden voor hun al dan niet vermeende geneeskrachtige werking. Met name in de aromatherapie -die helemaal gebaseerd is op het gebruik van etherische olie- maar ook daarbuiten.

Als conserveermiddel

Sommige etherische oliën hebben een conserverende werking, bijvoorbeeld wintergreenolie.

Als industriële grondstof

Sommige etherische oliën bevatten een groot gehalte aan een bepaalde stof, zodat het loont om deze daaruit te winnen. Zo wordt eugenol, een grondstof voor vanilline, uit kruidnagelolie gewonnen. Limoneen, dat als verfafbijtmiddel wordt gebruikt, wordt uit sinaasappelolie gewonnen.

2. Terpenen

Een beetje scheikunde.

Terpenen zijn een van de meest voorkomende soorten natuurproducten. Terpenen hebben diverse zeer uiteenlopende functies in planten, maar in levensmiddelen zijn ze vooral van betekenis vanwege de geur. Het aroma van vele planten, zoals citrusvruchten, kaneel en vele andere kruiden en specerijen, wordt bepaald door diverse terpenen.

De groep van de terpenen is de grootse groep plantenstoffen, er zijn inmiddels 36.000 verschillende structuren bekend.

Scheikundig zijn terpenen een groep van moleculen die zijn opgebouwd uit een bepaald aantal isopreen-eenheden. Isopreen, methylbuta-1,3-diene, ook wel hemiterpeen genaamd, is een bouwsteen van 5 koolstofatomen, zie figuur .

De naamgeving en classificatie van terpenen is gebaseerd op het aantal isopreen-eenheden in het basis molecuulskelet.

Terpenen worden ingedeeld aan de hand van het aantal koolstofatomen als:

• hemiterpenen (vijf koolstofatomen, C5),
• monoterpenen (C10),
• sesquiterpenen (C15),
• diterpenen (C20), triterpenen (C30),
• tetraterpenen (C40) en p
• olyterpenen (groter dan C40).

Rubber is een voorbeeld van een polyterpeen (groter dan C40). Carotenen behoren tot de groep van de tetraterpenen (bijvoorbeeld B-caroteen uit wortel, en lycopeen, de rode kleurstof in tomaten). Tot de triterpenen (C30) behoren de steroiden (zoals bijvoorbeeld ergosterol).
De diterpenen (C20) zijn ook bekend als de gibbereline zuren. Hiervan zijn er meer dan 100 bekend. De gibbereline zuren functioneren als groei regulatoren (planten hormonen) die onder andere de stengelgroei, zaadrijping en het bloeien reguleren. Zo ook is dit hormoon werkzaam in graankorrels waarbij het de enzymvorming aldaar in gang zet. En deze enzymen zijn voor ons brouwers weer belangrijk om vergistbare suikers te kunnen verkrijgen.
Mono- en sesqueterpenen vinden we ook terug in de etherische olie van een plant. Deze stoffen vallen op door hun geur. Ze zijn te vinden in diverse delen van een plant. Mono- en sesquiterpenen hebben vaak een biologische functie. Een voorbeeld van de functie van mono- en sequiterpenen is dat warmte deze stoffen laat verdampen waardoor zij een beschermende waas rond de plant vormen dat schadelijke insecten, bacteriën en schimmels op afstand houdt. Maar deze vluchtige stoffen kunnen ook dienen om juist gunstige insecten aan te trekken voor bijvoorbeeld de bestuiving. Een ander voorbeeld van een functie is dat een plant nadat hij wordt aangevallen door een insect een aantal vluchtige stoffen gaat aanmaken. Een natuurlijke vijand van het insect "ruikt" deze stoffen en gaat naar de plant om dit insect uit te schakelen. In dit voorbeeld functioneren deze terpenen als een soort "Roep om hulp!" stofje. De functies van deze terpenen kunnen nogal uiteenlopen per specifiek mono- of sequiterpeen.

De naamgeving en classificatie van terpenen is gebaseerd op het aantal isopreen-eenheden in het basis molecuulskelet.

Mono-, sesqui-, di-, en sesterpenes zijn opgebouwd uit kop-staart gebonden isopreen eenheden. De triterpenen en carotenoïden (tetraterpenen) bevatten respectievelijk twee C15 of C20 eenheden die kop-kop met elkaar zijn verbonden.

De basis terpenen zijn koolwaterstoffen en bevatten alleen koolstof en waterstof. Echter er bestaan vele afgeleide verbindingen met alcohol-, aldehyd- of ketongroepen. Deze afgeleide verbindingen worden terpenoïden genoemd.

De mono- en sesquiterpenen zijn de voornaamste bestanddelen van essentiële oliën, terwijl de hogere terpenen vooral gevonden worden in balsam, hars, was en rubber.

3. Flavonoïden

Flavonoïden zijn een groep organische verbindingen met een typisch basisskelet (zie figuur).

Flavonoïden, ook wel polyfenolen genoemd, vormen een grote familie van plantaardige stoffen. Flavonoïden zijn verantwoordelijk voor de soms felgekleurde pigmenten van veel fruit en groenten. De flavonen en flavonolen veroorzaken een gele kleur, terwijl de anthocyaniden verantwoordelijk zijn voor de rode, paarse en blauwe kleur van druiven, bosbessen, aardbeien etc. Deze kleuren dienen om insecten (voor de bestuiving) of planteneters (voor de verspreiding van de zaden) aan te trekken.

Flavonen (Latijnse flavus = geel) hebben hun naam te danken aan plantenstoffen die gebruikt werden voor het geel verven van wol en katoen. Ze worden ook aangeduid als bioflavonoïden en vroeger als vitamine P. Tot nu toe zijn er ruim 8000 soorten flavonoïden beschreven. Aan de hand van hun chemische structuur kunnen ze worden onderscheiden in: Flavonen, Flavonolen, Catechinen, Isoflavonen, Flavononen en Anthocyanen.

4. Bitterstoffen

Bitter in de mond maakt het hart gezond. Nu zullen jullie misschien denken dat in alle planten die bitter smaken ook Bitterstoffen zitten. Dat is niet altijd waar. Er zijn andere inhoudsstoffen die ook bitter smaken. Alkaloïden, Zuren en sommige Glycosiden smaken ook bitter. Sommige Bitterstoffen binden zich aan Suikers en behoren daarmee tot de groep Glycosiden. De Alkaloïden Kinine en Strychnine smaken ook bitter. Denk maar aan Bitter Lemon, waarin Kinine verwerkt is.

De meest bekende planten met Bitterstof zijn: Alsem, Bitterklaver, Boerenwormkruid, Duizendguldenkruid en de Gezegende Distel. Sommige planten met etherische olie kan men ook tot de groep rekenen: Arnica, Bevernel, Duizendblad, Goudsbloem, Hop, Majoraan en Salie.

5. Looistoffen

De Looistoffen, ook wel Tanninen of looizuren genoemd, dienen als bouw-, reserve- en beschermingsstoffen. Ze zijn opgelost in het celvocht van de plant of geconcentreerd in speciale holten met celvocht, de zogenaamde looistofvacuolen. In zieke of door parasieten aangetaste planten kan men zeer hoge concentraties van deze stoffen aantreffen.

Deze plantenstoffen kunnen (door hun uitvlokkende werking op eiwitten) de dierlijke huid in leder veranderen. Looistoffen hebben over het algemeen een samentrekkende werking. Ze gaan een verbinding aan met de eiwitten van het weefsel. Hierdoor vormt zich een beschermende laag, zodat de organismen die de infecties veroorzaken de voedingsbodem niet meer kunnen bereiken en werkt zo antiseptisch. Looistoffen vinden we onder meer terug in planten als Achillea millefolium (Duizendblad), Potentilla anserina (Zilverschoon), Agrimonia eupatoria (Agrimonie), Potentilla erecta (Tormentil), Capsella bursa-pastoris (Herderstasje), Hamamelis virginiana (Toverhazelaar), Rubus idaeus (Frambozenblad), Vaccinium (Bosbes) en Juglans regia (Walnoot).

6. Alkaloïden

Deze vormen een gevarieerde groep basisverbindingen met alkalische eigenschappen en een stikstofhoudende structuur die over het algemeen een sterke fysiologische werking hebben op het zenuwstelsel en de bloedsomloop en soms op de leverfuncties. Het zijn stofwisselingsproducten van enkele groene planten, kleur en reukloos. De meeste planten bevatten een combinatie van verschillende alkaloiden. Veel verslavende, verdovende en genotmiddelen komen uit deze groep. Het merendeel is giftig of zeer giftig en bitter van smaak. Ze hebben verschillende farmacologische effecten. Ze kunnen bijvoorbeeld werken als pijnstiller, plaatselijke verdover, kalmeringsmiddel, vaatvernauwer en hallucinogeen middel, hoestbedarend, antispamodisch, antitumoraal.

Er zijn duizenden alkaloïden bekend, zoals bijvoorbeeld  atropine, cafeïne, codeïne, morfine, strychnine, nicotine, opiaten, heroine, kinine. Onduidelijk is nog wat hun functie in de plant behelst. Geïsoleerde alkaloïden hebben een krachtiger werking dan de plant waaraan ze zijn onttrokken. Alkaloiden zijn bijzonder goed oplosbaar in alcohol en ether en slechts beperkt oplosbaar in water. Alkaloiden kunnen soms onstabiel worden door verhitting en soms geneutraliseerd worden door looizuren (tannines). Diverse alkaloïden hiervan, of afgeleiden hiervan, zijn van grote medische waarde in de wetenschap, maar omdat ze giftig zijn mogen ze alleen door gekwalificeerd personeel worden toegepast.

De volgende soorten zijn rijk aan alkaloïden: nachtschaden, papavers, maagdenpalm, peulen, lievevrouwebedstro, lelies en narcissen, ranonkel, doornappel, wolfskers, bilzenkruid, moederkroon, witte nieswortel en stinkende gouwe. Ze kunnen verder in diverse onderverdelingen worden ingedeeld. Als Alkaloïden in kleine hoeveelheden voorkomen in kruiden vervullen ze vaak de rol van katalysator.

Planten zijn psychoactief als ze bij inname inwerken op het algemene bewustzijn of dit veranderen. Een moderne indeling van verdovende en stimulerende middelen (naar Leuenberger 1970) is:

• Analgetica en euforica (bijvoorbeeld Opium en Morfine),
• Sedativa en tranquillizers (bijvoorbeeld Librium en Valium),
• Hypnotica (bijvoorbeeld Luminal),
• Inebrantia (bijvoorbeeld Alcohol, Ether en Chloroform),
• Stimulantia en exitantia (bijvoorbeeld Cafeïne en Cocaïne) en de
• Psychedelica of hallucinogenen (bijvoorbeeld Mescaline en Hasj).

7. Glucosiden

Er zijn veel glucosiden in het planten- en dierenrijk. Chemisch beschouwd zijn ze een verbinding van een suiker (bijvoorbeeld glucose) en een niet suiker (bijvoorbeeld alcohol of fenol). Belangrijke glucosiden zijn: arbutine in de bladen van Beredruif, salicine in Wilgenbast, anthraglucosiden in Rabarber en Vuilboom. Ook de anthocyanen als rode en blauwe kleurstoffen van bloemen en bessen zijn glucosiden.

Nauw verwant met deze glucosiden zijn de flavonglucosiden, zij verhogen deels de bloeddruk en werken duidelijk urinedrijvend (Sleedoorn, Struikheide, Varkensgras, Linde). Uiterst belangrijk voor de geneeskunde zijn de digitaloïde glucosiden met hun duidelijke hartwerkzaamheid. Hun structuur komt sterk overeen met de sterinen (cholesterine, bijnierhormonen, geslachtshormonen, vitamine D). De belangrijkste planten in deze groep zijn: Vingerhoedskruid, Lelietje-van-dalen, Adonis en Kerstroos. Weer andere belangrijke glucosiden zijn de saponinen (triterpenen). De naam saponinen komt van hun eigenschap om in waterige oplossing sterk te schuimen (sapo is Latijn voor zeep).

Hars

Een stof die vaak geassocieerd wordt met etherische oliën in bomen en struiken, en in het bijzonder met naaldbomen, is hars. Sommige harssoorten zijn afgeleiden van fenol (carbolzuur). Ze komen ofwel voor als vaste stof die bij verhitting (oplosbaar in alcohol en water) zacht wordt en smelt, ofwel oplost in etherische olie als balsem. Net als etherische olie worden ze geproduceerd door speciale cellen en afgescheiden in holten of, zoals bij de naaldbomen, in buisjes. De werking beslaat een breed veld: laxerend, pijnstillend, diuretisch, anti-oxidant, cardiotonisch.

Nu denk ik dat er genoeg verteld is over wat gruit en kruiden zijn, welke hoofdbestanddelen zij bevatten als het gaat om geur en smaak en wat enkele eigenschappen zijn van die bestanddelen. Het wordt tijd dat we eens naar een aantal specifieke kruiden gaan kijken en waarvan we weten dat ze vroeger en nu toegepast worden bij het brouwen van het bier. Dat gaan we doen in aparte hoofdstukken waarin elk kruid apart behandeld wordt, te beginnen met gagel.

Jan Wurpel

Referenties

• Bier! Geschiedenis van een volksdrank. R.E. Kistemaker _ V.T. van Vlisteren
• Bremness, Lesley;- KRUIDEN het complete naslagwerk voor het kweken en gebruiken - Vijfde druk; Houten: Van Reemst Uitgeverij (2000). ISBN 90-410-0158-1
• Shaw, Non;- Kruidengeneeskunde - Eerste druk; Keulen: Könemann Verlagsgesellschaft mbH (1999). ISBN 3-8290-1511-9
• Dr. C. Norman Shealy; - Encyclopedie van de Natuurlijke Geneesmiddelen - Eerste druk; Groningen: TextCase (1999). ISBN 3-8290-1713-8
• Rüdt, U.; - Geneeskrachtige en giftige planten - Eerste druk; Zutphen: B.V. W.J. Thieme & Cie (1973). ISBN 90-03 94630 2
• Britton, Jade & Kircher, Tamara; - De helende kracht van kruiden - Eerste druk; Groningen: TextCase (2000). ISBN 90 5764 030 9
• http://plantaardigheden.nl/plant/beschr/default.htm
• http://www.natuurlijkerwijs.com/overzicht.htm
• http://www.kruidjes.be/kruiden/index.php
• http://nl.wikipedia.org/wiki/Kruidachtig

7 maart  2008, in de Boerderij te Hoofddorp  Aanwezig: 51 leden, 2 ereleden                            

1) Opening

Om 20.20 opent de voorzitter de vergadering.

2) Vaststelling van de agenda

Geen veranderingen

3) Vaststelling stemcommissie

De stemcommissie voor deze vergadering bestaat uit Jan Wurpel en Dirk Kuijzer.

4) Goedkeuring verslag ALV 16 februari 2007

De ALV gaat unaniem akkoord met het verslag van de ALV 2007 .

5) Goedkeuring Jaarverslag van het bestuur van ’t Wort Wat! Over 2007.

Met algemene stemmen wordt het jaarverslag van het bestuur goedgekeurd.

6) Financiële verslaglegging

I.  Goedkeuring financieel jaarverslag, inclusief bevindingen kascontrole commissie.

Arnoud Aten geeft uitleg over wat er dit jaar is binnen gekomen en uitgegeven. Met name het gevoerde contributie beleid kreeg veel bijval van de aanwezige leden. Jaap Molenaar van de kascommissie gaf uitleg over de verrichte controle. Zij hebben geen onregelmatigheden kunnen constateren, waarna de vergadering de commissie decharge heeft verleend. Opmerkingen bij de financiële verslaglegging: 

II. Verkiezing Kascontrolecommissie 2007

Tot de kascontrolecommissie 2008 zijn benoemd: Joop de Vrind en Theo van de Voorde met Ronald van Boven als reserve lid.

7) Bestuursverkiezing

Arnoud Aten en Bas Hartog treden beiden af en hebben zich niet herkiesbaar gesteld. Ernst de Moor treed af en heeft zich verkiesbaar gesteld voor een volgende periode.Voor de vrijgekomen plaatsen hebben zich Cor Stoker en Walter Bakker kandidaat gesteld. De vergadering gaat akkoord met de benoeming van Ernst de Moor, Cor Stoker en Walter Bakker als nieuwe bestuursleden voor een periode van twee jaar. Stemming: tegen: geen; onthoudingen: geen. Voor de pauze krijgen de aftredende leden een bedankje voor hun bewezen diensten en de aanwezige leden een rondje namens het bestuur.

8) Activiteitenbeleid 2008

De voorzitter licht het activiteitenbeleid voor het komende jaar toe. Het volledige beleid is gepubliceerd in het clubblad van maart 2008 en voor de digisnuffellaars is het terug te vinden op de website.Tijdens de behandeling van dit stuk door de voorzitter kwamen de volgende reacties uit de zaal: 

Begeleiding nieuwe leden

Om de opvang van nieuwe leden te verbeteren wordt de mogelijkheid van het mentorschap voorgelegd aan de vergadering. Uit de vergadering komen ideeën als

• Mentor per regio,
• Mentor per specialisatie,
• Meerdere mentoren om “klasjes” vorming te voorkomen.
• Mentor niet opdringen maar informeren of het nieuwe lid dit wenst eventueel via het inschrijfformulier.

Als potentiële mentoren hebben zich o.a. de volgende leden beschikbaar gesteld: Arnoud Aten, Bart Bosman, Rob Hagen, John Keuris, Dirk Kuijzer, Jan van der Lee, Louis van Velthoven, Theo van der Voorde, Age de Vries, Jan Wurpel

Ruilbieren

Om de kwaliteit te verbeteren wordt voorgesteld om vaker elkaar’s bier te proeven. Dit idee zal verder worden uitgewerkt door Ed de Graaf en Erik de Gelder.

Gevorderden cursus

Tijdens de vergadering geopperde onderwerpen voor de gevorderden cursus: Recept opstellen, Brouwtechnieken, Recept verbeteringen. Er zal een mini enquête worden opgesteld voor input van de overige leden.

Clubavonden

De vergadering wordt gevraagd naar de voorkeur voor een andere dag. De vrijdag heeft de algemene voorkeur. De vergadering geeft aan de avonden wat strakker te willen houden. Als onderwerpen  voor de komende avonden worden genoemd:

• Brouwerijlezingen maar dan het verhaal achter de brouwerij en niet een huisvrouwenverhaal wat iedere bezoeker te horen krijgt.
• Thema avond leren proeven. Meer eigen bieren proeven door mede leden op clubavonden.

9) Rondvraag

• Lorenzo Beltran: Kunnen de recepten van het clubkampioenschap van vorig jaar op de website vermeld worden? Ja, Rob Hagen regelt dit.
• Herman van Assendelft: Hoe ver gaat de digitalisering van het clubblad terug? Rob Hagen: Nog niet alles zit erin.
• Bart Bosman brouwt 24 maart in Heiloo en vraagt versterking in de vorm van demo brouwers. Verder wordt gevraagd aan de leden indien zij op dit festival aanwezig zijn om mee te helpen met de clubpresentatie.
• Jan van der Lee: er is gagel te bestellen via internet

10) Sluiting

De voorzitter sluit de vergadering om 21.40 en bedankt de aanwezige leden voor hun presentie. 

Namens het bestuur,
Cor Stoker
secretaris.

Datum en locatie bekend 

Zoals de meeste van jullie inmiddels al weten organiseert vereniging “De Roerstok” volgend jaar in het kader van het 25-jarig bestaan van die vereniging wederom het Open Nederlands Kampioenschap 2009 voor amateurbierbrouwers. Heel bijzonder is het feit dat dit evenement voor de 25e keer wordt georganiseerd. Plaats van handeling is het Trappistenklooster van de Koningshoeven te Berkel-Enschot. Op zaterdag 6 juni vinden daar tal van bierige activiteiten plaats en zal de Nederlands kampioen amateur bierbrouwen 2009 bekend worden gemaakt. Op dit moment is de wedstrijdcommissie druk bezig met de voorbereidingen van de wedstrijd en de invulling van het programma van zaterdag 6 juni 2009.

Kloonbier ONK 2009 

Net zoals andere jaren zal er ook dit jaar weer een speciale klasse zijn, waar een kloon van een bekend commercieel bier kan worden ingezonden. In 2006 was dit La Chouffe, in 2007 Westmalle Dubbel en in 2008 Chimay Blauw. De wedstrijdcommissie van “De Roerstok” heeft haar keus voor dit kampioenschap laten vallen op een geheel ander biertype, namelijk het witbier van onze gastheer Trappistenbierbrouwerij De Koningshoeven. Het kloonbier (Klasse E) van het ONK 2009 wordt dus:

La Trappe Witte Trappist 

Na drie Belgische bieren nu dus eindelijk een Nederlands bier op een Nederlands kampioenschap! Onderstaande informatie staat vermeld op de website http://www.latrappe.nl/ van de Trappistenbrouwerij en kan helpen bij het namaken van dit heerlijke witbier.

La Trappe Witte Trappist

Het eerste en enige Trappistenwitbier ter wereld. Gebrouwen met zeer aromatische hopsoorten. Witte Trappist wordt niet gefilterd, niet gepasteuriseerd en gist na op de fles. In tegenstelling tot de andere bieren van La Trappe moet de Witte Trappist koud worden gedronken. Een frisse dorstlesser met verfijnd karakter! Witte Trappist bevat 5.5% alcohol.

Wat ‘t Wort Wat! vorige keer overkwam gebeurde nu de goochelaars junioren. Deze houden altijd hun clubavond in de grote zaal, derde week van de maand en zij moesten vanwege het kerstdiner op mijn verzoek verkassen naar de barruimte beneden. Niet zo leuk voor hen maar voor ons had het een leuk staartje.

De aanmeldingen voor het kerstdiner kwamen heel langzaam op gang en er is zelfs sprake geweest of het door kon gaan: drie weken vooraf waren er pas 9 aanmeldingen. Dat moet volgend jaar beter kunnen. We kunnen dit uitje toch niet missen! Wel waren er op de avond zelf bijna 60 bezoekers.

Het was weer een prima diner in restaurant "de Boerderij" en Wilma en Ria met helpende mannenhanden goochelden toch maar weer een vier gangen menu op tafel. Ria kon wegens plotselinge ziekte helaas niet aanwezig zijn. In ieder geval beterschap!

De grote zaal in kerststijl aangekleed, kerstmuziek op de achtergrond, de avond kon beginnen.

Bij het voorgerecht schonken we de Weizenbier van Theo van Eijden. Hij had me gewaarschuwd dat deze erg goed gelukt was, simpel en met de juiste smaak.

Retour ontvangen: 55 wedstrijdformulieren, totaal 426.8 punten. Gemiddeld is dit met 7.76 een prima score!

Door naar het volgende gerecht, de mosterdsoep (dachten we), maar een groep jeugdige (7 tot 17 jarige) goochelaars kwam binnen om aan tafel op diverse plaatse in de zaal hun trucs te laten zien met als afsluiting een act van een van de oudste het was een zeer welkome onderbreking .

Het volgende recept was een combinatie met een Beemster tripel van Sjaak v/d Lee, die dit fustje voor het kerstdiner beschikbaar stelde buiten mededinging van de maandbiercompetitie. Om toch te kijken wat de score is en de waardering wel de punten retour ontvangen. 51 formulieren, totaal aantal punten: 389.95. Gemiddeld is dat 7.65, ook weer een prima bier. Ze ontliepen elkaar in punten niet veel maar wel heel verschillend in smaak.

De afsluiter was kaneelijs met warme kersen en Rodenbach dat door de dames in het gezelschap wel werd gewaardeerd

Door de goochelaars werden nog kaarten verkocht voor € 5,00 voor een optreden van junioren en senioren waaronder Hans Klok, ook lid van deze club. Ik ben er geweest, het was heel leuk om deze jongetjes tussen 7 en17 te zien optreden met de groten uit de goochelwereld voor een zaal van 500 personen.

Dit was het weer tot de volgende keer

Jullie uitbater John

PS: Verhaal over Plzeners Tsjechië

Er waren 260 families die mochten brouwen en soms niet al te best. De test was: gooi het bier op de bank ga zitten. Als je na een paar uur gewoon kunt opstaan is het goed. Bij inspectie in1838 waren er 36 niet te drinken. Dont try this in the Boerderij…

Gezocht is een nieuwe rubriek, waarin het bestuur en commissies aandacht vragen voor personen en materiële zaken.

Bestuur

Zoals eerder bekend is gemaakt, gaan Jan-Willem Fukkink en André van der Zee volgend jaar het bestuur verlaten. Het selectieproces voor de twee nieuwe bestuursleden is inmiddels gestart. Het bestuur benadert momenteel geschikte kandidaten om het team te komen versterken. Maar niets staat jullie natuurlijk in de weg om zelf eens na te denken over een rol als bestuurslid van onze mooie brouwclub.

Denktank

Het lijkt het bestuur leuk en nuttig een denktank op te zetten, die kan nadenken over technische vragen van leden. De bedoeling is dat de denktank achtergrondinformatie over een vraag zoekt, en het antwoord in de vorm van een artikel op internet en in het clubblad publiceert. Iedere maand wordt één vraag van een lid uitgewerkt, leden kunnen deze vragen aanmelden bij de denktank. De denktank bestaat uit meerdere denkers die gezamenlijk deze vraag oppakken.

Voel je ervoor deel te nemen aan de denktank, ben je niet bang voor wat uitzoekwerk? Meld je dan bij het bestuur.

Media commissie

De media commissie is op zoek naar enthousiaste leden die kunnen meehelpen met het organiseren en invoeren van artikelen op de website. Wat er aan artikelen binnenkomt, plaatsen commissieleden online. Op die manier verschijnt het zowel op de website als in het clubblad. Soms komt er enig redactiewerk bij kijken. En andere keren, hoewel dat niet nadrukkelijk wordt verlangd, schrijven commissieleden zelf artikelen.

Ervaring met soortgelijke werkzaamheden is niet vereist. Beschik je daar wel over, of heb je een vlotte pen, affiniteit met redactiewerk, DTP, webdesign, of een combinatie hiervan, dan is dat uiteraard meegenomen. We verwelkomen je graag als een nieuw commissielid.

Voor meer informatie kun je terecht bij de voorzitter van de Mediacommissie, Rob Hagen, ’s avonds te bereiken op nummer 0252-673081. Je kunt je ook via e-mail aanmelden bij de redactie.