Terug naar overzicht

Mijn eerste keer

 tww november 2011
Door: Carlos Koopman

Oftewel: wat er allemaal gedaan is om een keer een ondergister te brouwen

Omdat het een van mijn goede voornemens is om een keer wat te schrijven voor het clubblad ben ik gaan nadenken over een goed onderwerp daarvoor. Na enige tijd kwam ik er achter dat artikelen over brouwervaringen mij het meest boeiden, dus toen kwam ik vanzelf op de ondergister uit. Ik ben er al een tijdje mee bezig om dat voor elkaar te krijgen dus stof genoeg om dat op papier te zetten.

Ik brouw nu al enige tijd bier en uitsluitend bovengisters, alleen maar omdat er altijd wel een plekje in huis is waar een redelijk constante temperatuur heerst van 19 a 20 °C. Lekker makkelijk, maar het beperkt je keuze wel tot een bovengistend bier en er zijn zo veel goede ondergistende biersoorten die nu buiten de boot vallen. Verder is het mij steeds meer duidelijk dat een constante vergistingstemperatuur essentieel is voor een goede eindvergisting.

Gistcellen houden niet erg van temperatuurstress. Dat leidt ze af van van hun werk: vergistbare suikers omzetten in alcohol. En dat willen we natuurlijk niet. Gistcellen moeten braaf aan het werk. Alcohol produceren voor het baasje.

Onderdelen

Dus na enige aarzeling heb ik maar een lijstje gemaakt van wat nodig is voor, in mijn ogen, een goede gistkast. Ik kwam al snel uit op het volgende. Een gistkast, ruim genoeg voor het gistvat of 3 kratten bier. Iets om de temperatuur te meten en te regelen. Een koudebron en een warmtebron.

Naast brouwer ben ik ook bouwer, dus de uitvoering zou geen probleem moeten zijn. Nu volg ik het forum van www.hobbybrouwen.nl regelmatig en daar wordt algemeen gekozen voor een koelkast als vergistingskast. Een gebruikte koelkast is voor weinig geld te verkrijgen, makkelijk schoon te houden en goed geïsoleerd. Verder zit er al een koeling in en dat komt prima uit. En o wat een toeval… Mijn vrouw had haar zinnen gezet op een nieuwe koelkast voor in de bijkeuken want de oude begon te veel herrie te maken. Waarschijnlijk is er veertje in de compressor afgebroken. Dat is niet ernstig maar als de motor uitschakelt, rammelt de inhoud van de compressor even tegen de buitenwand aan. Nu weet ik defecte apparatuur meestal wel te repareren maar dit gaat niet lukken oftewel het kan wel maar is de moeite niet waard en ik was het heel snel roerend met haar eens. Een nieuwe moest er komen! Een nieuwe koelkast was wel zo makkelijk en ik had daarmee mijn nieuwe gistkast verkregen. Iedereen blij en ondertussen was het eerste onderdeel binnen en was het tijd om het vizier op de andere onderdelen te richten.

Iets om de temperatuur te regelen. Op het forum zit iemand die daar een prachtige regeling voor gemaakt heeft. Met het programma labview, een laptop en wat andere hardware kan hij koelen, verwarmen, tijden instellen, roeren, vanaf zijn smartphone inloggen en controleren, screenshots ophalen en ik weet niet wat meer voor een functionaliteit. Echt prachtig. Iets met een rekenkracht waarmee je de Spaceshuttle kunt laten opstijgen en veilig mee op aarde kan laten terugkeren. Meestal wel. Dat is als met een kanon op een mug schieten. Heel effectief maar een beetje 'over the top'. Nee ik wil iets eenvoudigers. Iets zonder laptop naast de gistkast.

Ondertussen vertelde een collega van mij hoe hij oude espressomachines verbeterde met een goedkope temperatuurregeling. Voor de smaak van een espresso is het heel belangrijk om de watertemperatuur op 91 °C te houden. Oude espressomachines lossen het probleem van de constante temperatuur op door het hete water door een massief blok messing te pompen waardoor het blok messing al te hoge temperatuurspieken en dalen nivelleert. Dat werkt redelijk maar dat kan tegenwoordig beter. Hij gebruikt daar een PID regelaar voor. Een PID regelaar is een soort intelligente thermostaat waarbij PID staat voor Proportioneel, Integrerend, Differentiërend. Een thermostaat die na een leercyclus met behulp van zijn ingebouwde logica een temperatuur heel constant kan houden. De prijs was door Chinese import laag gehouden, “slechts” 51 euro. Op zich is dat niet veel voor een PID regelaar maar het was evengoed 51 euro. Omdat ik wel inzag dat het niet veel goedkoper zou kunnen, heb ik deze maar gekocht, ook al omdat het inclusief temperatuursensor en verzendkosten was.

Blijft over de warmtebron. Normaal gebruik je de warmte van een gloeilamp. Eenvoudig, goedkoop en snel. Ik had echter nog een verwarmingsplaatje en een aluminium koellichaam liggen. Ik mag graag wat prutsen en heb derhalve een leuke voorraad materialen en onderdelen waar ik ooit nog wel een toepassing voor zie. Zoals nu. Ik heb deze onderdelen aan elkaar geschroefd en klaar was ik

Bouwen

Nu ik alles bij elkaar gescharreld had, was het tijd om alles aan elkaar te knopen en een test run te doen. Zodoende de verwarming onder in de koelkast gelegd en een paar gaatjes in de zijkant van de koelkast geboord. Dit om elektra en de temperatuursensor naar binnen te leiden. Daarna heb ik een plaatje MDF gepakt en daar de elektra op geschroefd. Als relais voor de verwarming heb ik een “solid state relais” genomen. Een “solid state relais” is een relais dat geen bewegende delen of contacten heeft en daardoor zeer geschikt is om vele schakelingen te kunnen doen zonder kapot te gaan. Dit in tegenstelling tot een gewoon relais met een spoel en contacten. Een PID regeling zal namelijk zeer vaak en kort de verwarming inschakelen om de ingestelde temperatuur te handhaven. Soms wel 30 maal per minuut. Niet iets voor een gangbaar mechanisch relais.

Daarna mijn gistvat gevuld met water en in de koelkast gezet waarbij ik de temperatuursensor tegen de wand van het gistvat plak. Na wat gepruts met de juiste programma instelling van de PID was het klaar. Ik kan nu echter de gistkast alleen verwarmen of koelen. Niet tegelijk. De PID regelaar kan maar 1 van beide aansturen dus dat was wel even een domper op de feestvreugde.

Brouwen

Het is nu winter en de temperatuur van de garage waar de koelkast, nu dus de gistkast, staat is ongeveer 3 °C. De PID ingesteld op 12 °C en zowaar… Na een korte aanloop wijkt de uitgelezen waarde maximaal 0,1 °C af van de ingestelde waarde. Ruim binnen de gestelde grenzen dus. Missie geslaagd en tijd om dat te doen waarvoor het geheel is gebouwd. Een ondergister brouwen!

Na wat turen op de poster van het Periodiek Systeem der Bierstijlen was mijn keuze gevallen op een Meibock. Het was toen nog hartje winter en de gistkast deed prima wat hij moet doen. De ingestelde temperatuur op 0,1 °C vasthouden! Chapeau!

Of toch niet… Het bier was prima maar het zat me niet lekker dat ik de koelkast niet goed kon aansturen. Ik kon alleen nog maar verwarmen en niet koelen... Dat moet beter kunnen en na wat twijfelen nogmaals de gebruiksaanwijzing van de PID regelaar gelezen. En daar stond gewoon in wat ik nodig had. Een duidelijk gevalletje van RTFM! (Read The F*cking Manual!) Er zit namelijk ook een alarmfunctie op deze PID regelaar. Als de temperatuur boven de ingestelde waarde komt kun je een alarm af laten gaan zoals een zoemer of een lampje… of een een koelkast!

Stel dat ik een ingestelde vergistingstemperatuur heb van 19 °C, dan kan ik het bovenalarm bijvoorbeeld instellen op 19,5 °C en het onderalarm op 19,2. De koelkast schakelt dan in op 19,5 en pas weer uit op 19,2 °C. Ik ga er dan even van uit dat de overshoot kleiner is dan 0,2 °C en dat lukt. Het brouwsel volgend op de meibock werd een Saison. Dit voorjaar was het soms 's zomers warm en de koel/gistkast bleef binnen een 0,5 °C op temperatuur dankzij de koelkast. Eindelijk doet het geheel wat ik voor ogen heb. Een constante temperatuur handhaven, ongeacht de buitentemperatuur en ik kan nu brouwen wat ik wil op het moment in het jaar dat het mij uitkomt.

Nog een voordeel van het systeem is dat ik nu ook een warme kamer heb. Het gebottelde bier past mooi in de koelkast en als ik de temperatuur instel op 25 °C dan is binnen 3 weken het bier prima nagegist. Ideaal!

We weten nu dus dat het systeem werkt en we gaan naar de volgende bouwfase. Van proto naar product! Toevallig is dat mijn werk, dus dat moet lukken. Dat betekent dat ik alle onderdelen moet intekenen zodat alles netjes ingebouwd kan worden in een veilige behuizing en dat het ook een beetje smoelt.

Alles bij elkaar heeft dit project een slordige 80 euro gekost en dat is niet veel voor een goed werkende gistkast. Jammer dat 2 andere projecten nu voorrang krijgen. Het bouwen van een speelhut voor de kinderen en het bouwen van een veranda. Waarom heeft een dag maar 24 uur!

Ik laat het nu dus even hierbij. Het systeem werkt en ik ga komende winter wel weer verder met dit project.

Geraadpleegde bronnen

Met b(r)ouwgroeten van Carlos
Terug naar overzicht